Partinin Açılış sebepleri

  • Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ve Şeyh Sait isyanının üzerinden beş yıl geçmişti.
  • Bu süreçte, son derece köklü inkılâplar neredeyse hiç itirazsız gerçekleştirilmişti.
  • Mustafa Kemal, hayattayken demokrasinin tam anlamıyla ülkede yerleştiğini görmek istiyordu.

DİKKAT: Çok partili hayatın demokrasi için neden gerekli olduğunu daha önceki konularımızda açıklamıştık. Ayrıntılı bilgi için bakınız: Çok partili hayata geçiş denemeleri

  • Ayrıca, tek parti iktidarının pek çok sakıncaları vardı. İktidarın, muhalefet aracılığıyla denetlenmesi, halkın bilgilendirilmesi gerekiyordu.

Serbest Cumhuriyet Fırkası

  • Mustafa Kemal’in teşviki ile Fethi Okyar tarafından kurulmuştur.
  • Parti, cumhuriyetin temel değerlerine saygılıdır. (Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası Laiklik ilkesinden yoksundu.)
  • 1929’da çıkan Dünya Ekonomik Buhranı Türkiye’yi de etkiler. İktidardaki CHP’nin devletçi politikasına karşı Serbest Cumhuriyet Fırkası, ekonomide liberalizmi benimser. İsminin başındaki “Serbest” ifadesi buradan gelmektedir.
  • Parti açılır açılmaz siyasi ortam yeniden gerilir. Partinin şubeleri rejim karşıtlarının kontrolüne geçmeye başlar.
  • Daha vahim bir olay yaşanmamasını isteyen Fethi Okyar, ağustosta açtığı partisini kasımda kapatır.
  • Aralık, 1930 Menemen olayı, Fethi Okyar’ın ne kadar isabetli bir karar aldığının kanıtıdır.

 

Menemen Olayı (23 Aralık 1930)

  • Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kapatılmasının ardından Manisa’da bulunan Derviş Mehmet adındaki bir kişi, etrafına topladığı kişilerle İzmir’in Menemen ilçesinde bir cuma namazı çıkışında halkın dinî duygularını istismar ederek isyan çıkarmıştır.

  • İsyancılar, isyanı engellemek isteyen öğretmen Asteğmen Mustafa Fehmi Kubilay’ı ve iki bekçiyi şehit etmişlerdir. Bu olaydan güç alan Derviş Mehmet halkı daha da çok kışkırtmıştır.
  • Giderek büyüyen isyanı bastırmak için Menemen’de sıkıyönetim ilan edilmiş.
  • Suçlular yakalanarak Divanı Harpte yargılanmış ve cezalandırılmıştır.

 

Menemen Olayının Sonuçları,

  • Ülkenin çok partili hayata geçmeye hazır olmadığı anlaşılmıştır.
  • Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kapatılmasının çok doğru bir karar olduğu anlaşılmıştır.
  • Halkın büyük bir kısmının bu isyanı kınaması, halkın cumhuriyeti sahiplendiğinin göstergesidir.
  • Bu olayın ardından uzun süre çok partili hayata geçiş denemesi yapılmamıştır.

DİKKAT: Demokrasi tarihimizin üçüncü; cumhuriyet tarihimizin ikinci gerici isyanıdır.

SONUÇ OLARAK;

  • Türkiye’nin çok partili yaşama geçmesi için erken olduğu,
  • Bunun için gereken siyasi olgunluğa henüz ulaşamadığı anlaşılmıştır.
  • Böylece ikinci çok partili hayata geçiş denememiz başarısızlıkla sonuçlanmıştır.

 

 

 

DİKKAT: Ülkemizde çok partili yaşam tam olarak;

  • 1945 Millî Kalkınma Partisi
  • 1946 Demokrat Partinin (Adnan Menderes, Celal Bayar, Fuat Köprülü, Hasan Polatkan) açılması ile başlamıştır.