Merkeziyetçi bir yapıya sahip olan Osmanlı Devleti için Saray,

  • Devlet yönetiminin merkezi,
  • Aynı zamanda Padişahın kişisel yaşantısının geçtiği yerdir.

Saray kısmında anlatacaklarımız TOPKAPI SARAYI’DIR.

 

TOPKAPI SARAYI

  • Fatih Sultan Mehmet’in yaptırdığı Topkapı sarayı, yaklaşık 400 sene boyunca devletin idare merkezi ve Osmanlı padişahlarının evi olmuştur.
  • Zamanla ortaya çıkan ihtiyaca göre çeşitli eklemeler yapılarak bugünkü halini almıştır. 
  • İçinde 4.000’e yakın insan yaşamıştır.

Üç bölüme ayrılır.

1. BİRUN (DIŞ SARAY):

  • Sarayın dış bölümüdür.
  • Birun ahalisi Yeniçeri Ağası, Altı Bölük halkı, Cebeciler, Topçular, Çaşnigirler, Seyisler, Müteferrikalardır.
  • Birun ahalisi gündüz buraya gelir, akşam evlerine döner.
  • Birun BABUSSADE kapısı ile Enderun’a bağlanır.

2. ENDERUN (İÇ SARAY):

  • Sarayın iç bölümüdür.
  • Harem burada olduğu için padişahın özel yaşantısının geçtiği bölümdür.
  • Aynı zamanda Osmanlı Devleti’ne yüksek dereceli devlet adamı yetiştiren bir çeşit Saray okuludur.

Enderun Mektebi

  • 2. Murad zamanında kurulan Enderun Mektebi gerçek şahsiyetine Fatih Sultan Mehmed zamanında kavuşmuştur.
  • Devşirme sistemi ile Hıristiyan ailelerden toplanan çocuklar Türk ailelerin yanında Müslüman olup, Türk kültürünü öğrendikten sonra bir seçime tabi tutulurlar.
  • Seçimde başarılı olanlar ENDERUN’A alınırlar.
  • Burada hem eğitim ve öğretimlerini görürler; hem de Sarayın çeşitli hizmetlerini görürler.

Enderun’a giren çocuklar sırasıyla;

1. BÜYÜK ODA: Enderun’un hazırlık sınıfı durumunda olan bu odalarda 

2. KÜÇÜK ODA: Türkçe, Arapça, Farsça, Cirit, Koşu, vs. dersleri verilir.

3. SEFERLİ ODASI: Bu odanın öğrencileri eğitim ve öğretimin yanında pratik yaparlar, padişahın gittiği yerlere giderler, Enderun halkının çamaşırlarının yıkanması ve tertibiyle ilgilenirlerdi.

4. DOĞANCILAR ODASI: Hünkârın av doğanlarının bakımı ve yetiştirilmesi, saray kuşlarının bakım ve üretimi, av ve avcılık hizmetlerini yerine getirirlerdi.

5. KİLER ODASI: Enderun ve saray halkının her türlü yiyecek ve içecek ihtiyaçlarını hazırlayıp korurlardı.

6. HAZİNE ODASI: Buradaki öğrenciler hazinenin açılıp kapanması ve korunmasını sağlarlar, hazineye paranın giriş ve çıkışını deftere kaydederlerdi.

7. HAS ODA:

  • Enderun’un en yüksek, en son ve en seçkin kademesidir.
  • Defalarca testlerden geçerler, bundan sonra da bizzat padişaha takdim edilirlerdi.
  • Amirlerine “hasodabaşı” denirdi.
  • Has odada kalanlar Hırka-i Saadet odasını temizlemek, mukaddes emanetleri muhafaza etmek, kandil gecelerinde öd ağacı yakmak ve gül suyu dökmek gibi sorumlulukları da vardı.
  • Hünkâr müezzini, sır kâtibi, sarıkçıbaşı, başçavuş gibi padişahın hususi hizmetinde bulunanlar da genellikle bu odadan seçilirdi.

 

Bu odaların her birinde yaklaşık 2 yıl hem eğitim hem de hizmet görerek yükselirler. Ortalama 15 yıllık bir eğitimin ardından En son Has odada hizmetini tamamlayan KAPIKULU, ÇIKMA usulü ile Taşrada ya da Birun’da görevlendirilirler.

DİKKAT : Bunların en küçük rütbelisi Sancakbeyi’dir. (yani Enderun eğitiminin sonunda yüksek dereceli devlet memuru olarak mezun olurlar. Bugünkü Vali’ye karşılık gelir.)

 

NOT: Taşraya görevlendirilen Kapıkulları Haremden evlendirilirler. Çünkü bunların gittikleri yerlerde yerel bağlantılar kurması istenmemiştir. Bu bir yönden iyi olurken diğer yandan Kapıkullarının halktan kopuk bir hayat sürmelerine neden olmuştur.

 

3. HAREM:

  • Osmanlı’da harem, herkesin giremediği bir ortamdı.
  • Sözcük olarak harem “dokunulmaz, kutsal” anlamına gelir.
  • Harem’in sorumlusu HAREM AĞASI’dır.
  • Ayrıca Padişahın Annesi VALİDE SULTAN ve
  • Padişaha çocuk doğurmuş olan eşi HASEKİ SULTAN Haremin etkili kişileridir.  

Haremin İki temel fonksiyonu vardır.

Birincisi,

  • Padişahın özel yaşamını sürdüğü ve eş bulduğu yerdir.
  • Fatih’le birlikte şehzadeler yabancı hanedanlarla evlenmeyi bıraktıklarından bu çok önemli ve hanedanın devamı için vazgeçilmez bir fonksiyondur.

İkincisi,

  • Bir okuldur. Yani Enderun’un kadınlar için karşılığıdır.
  • Enderun da yetiştirilen gençlerle sarayda eğitim almış cariyelerin evlendirilmesiyle sadece devlete bağlı yönetici bir zümre oluşturulmuştur.