OSMANLI-AVUSTURYA İLİŞKİLERİ 

DİKKAT:

• Osmanlı-Avusturya mücadelesi aslında Kanuni Dönemi’nde başlayan, Osmanlı-Habsburg mücadelesidir.
• Bu Devletlerin ve hanedanların rekabet konusu ise Macaristan, yani Orta Avrupa egemenliğidir.
• Bu mücadelenin başlangıcında 1533 İstanbul Antlaşması ile Avusturya, Osmanlı üstünlüğünü kabul etmişti. Ancak 17. yüzyılda Osmanlı devleti önce bu üstünlüğü kaybetmiş; sonra da Avusturya’nın üstünlüğünü kabul etmiştir.

1593-1606 SAVAŞLARI VE ZİTVATORUK ANTLAŞMASI (III. MURAT-III. MEHMET-I. AHMET DÖNEMİ )

• Avusturya’nın Eflak ve Boğdan içişlerine karışması ve Bosna Beylerbeyi Hasan Paşa’yı öldürmesi üzerine savaş başladı.
• Savaşların başında Avusturya üstünlük sağlayınca III. Mehmet sefere çıkmıştır.
• Eğri, Kanije, Estergon kaleleri fethedildi.

NOT: III. Mehmet, Eğri Fatihi unvanını almıştır. Tiryaki Hasan Paşa Kanije Fatihi unvanını almıştır.

• Ardından Haçova Meydan Savaşı kazanıldı.

NOT: Hoçova, kazanılan son büyük meydan savaşıdır.

NOT: Savaş, ordunun geri hizmet birimleriyle son anda kazanılmıştır.  Savaş sonunda kaçan askerler ordudan atılmış; Atılan bu askerler Anadolu’ya giderek Celali isyanlarının artmasına neden olmuştur.

• 1593’te başlayan mücadele, Celali isyanları ve İran Savaşları nedeniyle 1606 Zitvatoruk Antlaşması ile sona ermiştir.

1606 Zitvatoruk Antlaşması:

1.     Ahmet döneminde yapılmıştır.

2.     Eğri, Kanije, Estergon kaleleri Osmanlı’da kalmıştır.

3.     Avusturya Arşidükü Osmanlı padişahına denk sayılmıştır.

DİKKAT:  Bu madde ile İstanbul Antlaşmasında elde edilen üstünlük kaybedilmiş; yerini eşitliğe bırakmıştır.

1658-1664 SAVAŞLARI VE VASVAR ANTLAŞMASI (IV. MEHMET DÖNEMİ)

• Osmanlı’nın elinde olan Erdel, Eflak, Boğdan beylerinin Avusturya tarafından kışkırtılarak İsyan etmeleri
• Köprülü Mehmet Paşa ve Köprülü Fazıl Paşa bu isyanları bastırmıştır.
• Sadrazam  Köprülü Fazıl Ahmet Paşa, Avusturya üzerine sefere çıkarak, Uyvar ve Novigrad kalelerini fethetmiştir.

NOT: Uyvar’ın fethi sırasında yaşananlar Avrupa’da ” Uyvar önlerinde bir Türk kadar güçlü” sözünün doğmasına neden olmuştur.

• Sonuçta Vasvar Antlaşması imzalanmıştır.

1664 Vasvar Antlaşması: Uygar ve Novigrad Osmanlıda kalmış; Avusturya savaş tazminatı ödemeyi kabul etmiştir.

DİKKAT: Osmanlı Devleti, Avusturya’dan son kez savaş tazminatı almıştır.

1683-1699 II. VİYANA KUŞATMASI-KUTSAL İTTİFAK’LA SAVAŞLAR VE KARLOFÇA ANTLAŞMASI

II. VİYANA KUŞATMASI

• Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu Viyana’yı kuşatmış ancak başarısız olmuştur.

Bu başarısızlıkta;

1.     Tuna Nehri’ni tutmakla görevlendirilen Kırım Hanı’nın görevini yapmaması,

2.     Merzifonlu’nun son yürüyüşü geciktirmesi,

3.     Lehistan kuvvetlerinin Avusturya’nın yardımına gelmesi etkili olmuştur.

KUTSAL İTTİFAK İLE SAVAŞLAR

• Osmanlı ordusu ağır bir yenilgiye uğrayınca Batıda Türklerin yenilebileceği ve Avrupa’dan atılabileceği düşüncesi doğmuştur.
• Avrupa devletleri Papa’nın öncülüğünde Kutsal İttifak adını verdikleri bir Haçlı Birliği oluşturmuştur.

Kutsal ittifaka katılan ülkeler;

1.     Avusturya

2.     Malta

3.     Rusya

4.     Lehistan

5.      Venedik

• Osmanlı Devleti Kutsal ittifak ile 4 cephede 16 yıl savaşmıştır.
• Selankamen ve Zenta gibi ağır yenilgiler alınmıştır.

NOT: Avrupalılar bu savaşlara “Büyük Türk Savaşları” adını vermiştir.

• Yenilgiyi kabul eden Osmanlı Devleti ile Kutsal İttifak devletleri arasında 1699 Karlofça Antlaşması imzalandı.

DİKKAT: Rusya ile savaşlar bir yıl daha devam etti. Ruslarla da 1700 İstanbul Antlaşması imzalandı.

1699 KARLOFÇA ANTLAŞMASI

• II. Mustafa döneminde yapılmıştır.

1.     Avusturya’ya, Banat Yaylası, Temeşvar hariç tüm Macaristan verildi.

2.     Venedik’e, Mora yarımadası ve Dalmaçya kıyıları verildi.

3.     Lehistan’a, Podolya ve Ukrayna verildi.

4.     Anlaşmanın 25 yıl sürmesi ve Avusturya’nın Garantörlüğünde olması kabul edildi.

1700 İSTANBUL ANTLAŞMASI

1.     Azak kalesi Rusya’ya verildi.

2.     Rusya, İstanbul’da sürekli elçi bulundurma hakkını elde etti.

Karlofça ve İstanbul antlaşmalarının önemi

1.     Osmanlı Devleti tarihinde ilk kez büyük çapta toprak kaybetti.

2.     Osmanlı Devleti’nin Orta Avrupa’daki (Macaristan) hâkimiyeti sona erdi.

3.     Duraklama Dönemi bitti; Gerileme dönemi başladı.

4.     Osmanlı Devleti, Avusturya’nın kendisinden üstün olduğunu kabul etti. (Avusturya’nın garantörlüğünü kabul ettiği için)

5.     İstanbul Ant. Ruslar, Karadeniz’e inme imkânı elde etti. (Azak kalesini Rusya’ya verdiği için)

NOT: Antlaşmanın imzalanmasında arabuluculuk yapan İngiltere ve Hollanda’ya kapitülasyonlar verildi.

XVII. YÜZYIL İSYANLARI

İSTANBUL (MERKEZ) İSYANLARI

·         İsyan yeniçeriler tarafından çıkarılmıştır.

DİKKAT 1: İstanbul isyanları başkentte ortaya çıktığı ve devlet yönetimine müdahalesi olduğu için SİYASİ niteliklidir. 

DİKKAT 2: Bu isyanlar rejimi değiştirme ya da hanedanı değiştirme amacı taşımaz.

NEDENLERİ

• Devlet yönetimindeki otorite boşluğundan faydalanan yeniçerilerin yönetimi olumsuz yönde etkilemeleri
• Ekonominin bozulmasının ardından yeniçerilere ayarı düşük paralar verilmesi
• Yeniçeri Ocağı’na askerlikle ilgisi olmayan kişilerin alınması
• Cülus bahşişi almak isteyen yeniçerilerin sık sık padişah değiştirmek istemeleri
• Yönetimde etkinliğini arttırmak isteyen devlet adamlarını yeniçerileri kışkırtması
• Yeniçerilerin askerlik dışı işlerle ilgilenmeleri
• Ocak Devlet içindir anlayışı yerine Devlet Ocak içindir anlayışının hâkim olması

BELLİ BAŞLI İSTANBUL İSYANLARI

III. Murat döneminde:

• Kapıkulu Askerleri ve maaşlarının ayarı düşük paradan verileceğini duyan Yeniçeriler isyan ederek defterdarın öldürülmesiyle yetindiler.

II. Osman’ın (Genç Osman) öldürülmesi:

• 1622 yılında II. Osman’ın Yeniçeri Ocağı’nı kaldırmak istediğini öğrenen Yeniçeriler, II. Osman’ı tahttan indirdiler ve Yedikule Zindanları’nda boğarak öldürdüler.

IV. Murat Dönemi İsyanları:

• Yeniçeriler, küçük yaşta tahta çıkan IV. Murat’a gözdağı vermek için cülus bahşişi bahanesiyle ayaklandılar. Hazinede para olmadığı için saraydaki altın ve gümüş eşyalar eritilerek bahşişler dağıtıldı.
• 1632’de yeniden ayaklanan yeniçeriler, Padişahın gözü önünde Sadrazam Hafız Ahmet Paşa’yı öldürdüler.

IV. Mehmet Dönemi (Çınar Vakası / Vakayı Vakvakiye):

• Ulufelerinin ayarı düşük parayla verilmesini gerekçe gösteren Yeniçeriler, saraydan 36 devlet adamının kendilerine teslim edilmesini istedi. Çaresiz kalan saray devlet adamlarını teslim etti. Bu devlet adamları Sultan Ahmet Meydanı’ndaki Çınar ağacına asıldı. 1656’daki bu ayaklanmaya “Vakayı Vakvakiye” (Çınar Vakası) denildi.

NOT: 36 devlet adamı asılmış haliyle Çınar Ağacı, İran Mitolojisi’ndeki meyveleri insan başı şeklinde olan vakvak ağacına benzetildiği için bu isimle anılmıştır.

II. Mustafa Dönemi (Edirne Vakası):

• Padişah II.Mustafa, Edirne’deki saraya çekilmiş; Devlet işlerini hocası ve danışmanı Şeyhülislam Feyzullah efendiye bırakmıştı. 1687 yılında ayaklanan Yeniçeriler, İstanbul’dan çıkarak Edirne üzerine yürümüş, II. Mustafa’yı tahttan indirerek yerine kardeşi III. Ahmet’i tahta çıkarmışlardır. 

İSTANBUL İSYANLARI’NIN SONUÇLARI

• Genellikle İsyancıların isteklerini elde etti. Bu da Merkezi otoritenin bozulmasına ve yeni isyanların çıkmasına neden oldu.
• Başkentte can ve mal güvenliği ortadan kalktı.
• Yeniçerilerin devlet üzerindeki etkinliği arttı.

CELALİ (ANADOLU İSYANLARI)

• 17. yüzyılda Anadolu‘da ortaya çıkan sosyal ve ekonomik nitelikli isyanların genel adıdır.
• İsyanlar ismini, Yavuz S. Selim döneminde Tokat dolaylarında isyan eden Bozoklu Celal isimli bir sipahiden alır.

DİKKAT 1: Celali İsyanlarını siyasi nitelik taşımaz bu yönüyle İstanbul İsyanlarından ayrılır.

DİKKAT 2: Bağımsız devlet kurma amacı yoktur. Bu yönüyle de eyalet isyanlarından ayrılır.

NEDENLERİ

• Merkezi Otoritenin bozulması
• Devşirme kökenli olan devlet adamlarının halk ile kaynaşamamaları
• Ekonominin bozulması
• Tımar sisteminin bozulması
• Savaşların gereğinden uzun sürmesi
• Vergilerin yükseltilmesi
• Kadıların ve Sancak beylerinin Kanunlara aykırı davranması

BAŞLICA CELALİ İSYANLARI

• Deli Hasan
• Karayazıcı
• Canbolatoğlu
• Kalenderoğlu
• Katırcıoğlu
• Abaza Mehmet Paşa
• Tavil Ahmet
• Gürcü Nebi

Büyük Kaçgun: 

1575 ile 1610 yılları arasında Celali İsyanları tüm Anadolu’ya yayıldı. Büyük Kaçgun denilen bu olay sonucunda; köylülerin büyük kısmı köyünü, toprağını terk ederek dağlara çekildi. Anadolu’da üretim neredeyse durma noktasına gelmiştir.  Anadolu’nun sosyal, ekonomik ve kültürel yapısı derinden etkilendi.

CELALİ İSYANLARININ SONUÇLARI

• Anadolu’da devlet otoritesi sarsılmıştır.
• Anadolu’da huzur ve güvenlik bozulmuştur
• Vergiler toplanamamış devletin geliri azalmıştır.
• Yüz binlerce insan yaşamını yitirmiştir.
• Üretim azalmıştır.

NOT: Celali İsyanları ya zor kullanılarak bastırıldı; ya da bastırılamayan isyanı durdurmak için tavizler verildi. Böylece isyanların altında yatan nedenler ortadan kalkmadığı için sürekli olarak yeni isyanlar çıkmaya devam etti.

NOT: Celali İsyanları nedeniyle Osmanlı ordusunun bir kısmı sürekli olarak Anadolu’da kaldı. Bu da cephelerdeki askeri güç zayıflamasına ve savaşlarda istenilen sonuçların alınamamasına neden oldu.

EYALET İSYANLARI

• Eyalet isyanları, Eyaletlerdeki yöneticilerin keyfi uygulamaları sonucu Celali İsyanlarına benzer sebeplerle halk tarafından çıkarıldığı gibi merkezi yönetimin zayıflamasını fırsat bilen eyalet yöneticileri tarafından da çıkarılmıştır.

DİKKAT 1: Eyalet isyanları, bağımsız devlet kurma amacı taşıması yönüyle diğerlerinden ayrılır.

DİKKAT 2: Diğer yandan Osmanlı Devleti’nden ayrılmak isteme sebepleri milliyetçilik fikri değildir. Çünkü henüz milliyetçilik fikri yoktur.

•  Eflak, Boğdan, Halep, Bağdat, Kırım, Erdel gibi eyaletlerde çıkmıştır
• Sonuç olarak ise otorite sarsılmış ve isyancılara birtakım tavizler verilmiştir.

XVII. YÜZYIL ISLAHATLARI (DURAKLAMA DÖNEMİ)

DİKKAT: Islahat: İyileştirme, düzeltme anlamına gelir. Her zaman yenilik olarak algılamamalıyız. Özellikle 17. Yüzyıl ıslahatları yenilik değildir.

ISLAHATLARIN GENEL ÖZELLİKLERİ

• Islahatlar duraklamanın gerçek sebeplerini ortadan kaldırmamış; yüzeysel kalmıştır.
• Bu dönemde yapılan ıslahatlarda devamlılık sağlanmamış ıslahatı yapanın ömrü ile sınırlı kalmıştır.
• Yapılan ıslahatlara çıkarları zedelenen gruplar (Özellikle Yeniçeriler) tepki göstermiştir.
• Şiddet ve baskı ile asayiş sağlanmaya çalışılmıştır.
• Halk tarafından desteklenmemiştir.
• Islahatlar geleneksel yapıda (Değişmeyi değil Kanuni Dönemi’ndeki ideal düzene geri dönmeyi amaçlamıştır.) olmuştur.
• Yapılan ıslahatlarda Batı örnek alınmamıştır.
• Devlet politikası haline gelmemiştir.
• Amaç, merkezi otoriteyi sağlamak olmuştur.
• Daha çok askeri ve ekonomik alanda yapılmıştır.

XVII. YÜZYILDA ISLAHAT YAPAN DEVLET ADAMLARI VE PADİŞAHLAR

I.AHMET DÖNEMİ

• Veraset anlayışında değişiklik yapmış Ekber-Erşet sistemini uygulamıştır.
• Sık sık Adaletnameler yayınlamıştır
• Sadrazamı Kuyucu Murat Paşa’dır.

NOT: Osmanlı Devleti tarihinde sancağa çıkmadan tahta geçen ilk padişah I. Ahmet olmuştur.  En son sancağa çıkarak padişah olan Şehzade ise III. Mehmet olmuştur.

KUYUCU MURAT PAŞA

• I. Ahmet dönemi veziriazamıdır.
• Celali isyanların bastırılmasında şiddet ve baskı yöntemi kullanmıştır.  

II. OSMAN (GENÇ) DÖNEMİ

• Şeyhülislam’ın yetkilerini kısıtlamıştır.
• İlk kez Saray dışından evlilik yapmıştır. Böylece Saray’ı halka açmayı amaçlamıştır.
• Başkenti İstanbul’dan Anadolu’ya taşımak istemiştir.
• Yeniçeri Ocağı’nı ortadan kaldırmak istemiştir.
• Yedikule zindanlarında yeniçeriler tarafından öldürülmüştür.

NOT: II. Osman, ıslahat hareketlerine girişen ilk padişahtır.

IV. MURAT  

• Saray kadınları ve Saray ağlarının etkinliğini kırmak için çalışmıştır.
• İçki ve tütün yasağı getirmiştir.
• Yeniçerilerin sayısını azaltmıştır.
• İstanbul’da geceleri fenersiz sokağa çıkma yasağı uygulamıştır.
• Devletin bu gidişatına çözüm üretmek için Koçibey ve Katip Çelebi’ye rapor hazırlatmıştır.

DİKKAT: Koçibey Risalesi Duraklamanın gerçek sebeplerini tespit eden ilk belgedir.

• Lagari Hasan Çeleb,i Bekri Mustafa, Nefi, Hazerfan Ahmet Çelebi, Evliya Çelebi bu dönemde yaşamıştır.
• İlk kez Şeyhülislam öldürten padişahtır (Ahizade Hüseyin Efendi)

NOT: Saltanat Naibesi olarak ilk kez devleti yöneten IV. Murat’ın annesi olan Kösem Sultan’dır.

TARHUNCU AHMET PAŞA DÖNEMİ

• Tarhuncu Ahmet Paşa ilk kez denk bütçeyi hazırlamıştır.
• Saray masraflarını azaltma yoluna gitmiştir.
• Devlete borcu olanlardan borçları tahsil etmiştir.
• IV. Mehmet dönemi sadrazamıdır.
• Ahmet Paşa’nın Şehzade Süleyman’ı padişah yapacağı algısı yaratılmış ve idam edilmiştir.

KÖPRÜLÜLER DÖNEMİ

DİKKAT: Köprülüler Devri, Duraklama Dönemi içindeki Yükselme Dönemi olarak kabul edilir.

KÖPRÜLÜ MEHMET PAŞA DÖNEMİ

• İlk kez devlete şartlar ileri sürerek sadrazam olan devlet adamıdır.

NOT: Köprülü Mehmet Paşa’nın Saray’a şartlar sunmasının nedeni uygun çalışma ortamını oluşturmak istemesidir.

• Islahatların uygulanmasında ve düzenin sağlanmasında şiddet ve baskı uygulamıştır.
• Hatalı devlet adamlarının maaşlarını kesmiştir.
• IV. Mehmet dönemi veziriazamıdır.

KÖPRÜLÜ FAZIL AHMET PAŞA DÖNEMİ

DİKKAT: Köprülü Mehmet Paşa’nın oğludur. Onun ölümünden sonra genç yaşta Sadrazam olmuş, bu görevi başarıyla yürütmüştür. Köprülüler döneminin duraklama içindeki yükselme dönemi olarak kabul edilmesinin nedeni o’dur.

• IV. Mehmet dönemi veziriazamıdır.
• Orduyu disiplin altına almıştır.
• Maliyeyi düzenledi askeri alanda yenilikler yaptı
• Önemli günlerde devlet adamlarına verilen hediyeleri yasakladı

KÖPRÜLÜ FAZIL MUSTAFA PAŞA DÖNEMİ

• IV. Mehmet dönemi Veziriazamıdır

KÖPRÜLÜ AMCAZADE HÜSEYİN PAŞA 

• II. Süleyman dönemi Veziriazamıdır
• Naima tarihi adlı eseri yazdırmıştır

NOT: Mustafa Naima Efendi Osmanlı Devleti’ndeki ilk vakanüvist’tir.

Vakanüvist: Osmanlı Saray tarihçisidir.

• Barutnam-i Amire adını vermiş oldukları imalathaneye kurdurmuştur.