KONU 1: I.DÜNYA SAVAŞI (1914-1918)

NEDENLERİ:

DİKKAT: I. Dünya Savaşı’nın en büyük nedeni sömürgecilik yarışı; ikinci büyük nedeni ise Fransız İhtilali’nden yayılan milliyetçilik fikridir.

• İngiltere ile Almanya arasındaki sömürgecilik yarışı ve buna bağlı olarak ekonomik rekabetin artması.
• Fransa’nın, 1871’de Sedan Savaşı ile Almanya’ya kaptırdığı Alsas-Loren bölgesini geri almak istemesi.
• İtalya’nın, sömürgecilik faaliyetlerine başlaması. ve Akdeniz’de etkinliğini arttırmak istemesi.
• Japonya’nın, sömürge elde etme yarışında yer alması ve yayılmacı politikalar izlemesi.
• İngiltere’nin Almanya’yı saf dışı bırakmak istemesi ve bloklaşmalara dâhil olmak istemesi.

SONUÇLARI:

• ABD savaşa dâhil olduktan sonra savaş İtilaf Devletlerinin lehine dönmüştür.
• İttifak Devletleri yenilgiye uğrayarak savaştan çekilmiştir.
• İmparatorluklar yıkılmıştır. (Osmanlı, Avusturya-Macaristan, Rusya)
• Türkiye Cumhuriyeti, Macaristan, Yugoslavya, Sovyet Rusya, Estonya, Finlandiya, Litvanya, Letonya, Polonya, Çekoslovakya gibi yeni devletler kurulmuştur.
• Yeni siyasi rejimler ortaya çıkmıştır. (Almanya’da Nazizm, İtalya’da Faşizm, Rusya’da Komünizm, Türkiye’de Cumhuriyet gibi)
• Asya ve Avrupa’da devletlerarası dengeler bozulmuştur.
• Sömürgecilik isim değiştirmiş manda ve himaye adı altında devam etmiştir.
• Yenilen devletlerin imzaladığı antlaşmalar Dünya savaşına ortam hazırlamıştır.
• Cemiyet-i Akvam (Milletler Cemiyeti kurulmuştur).
• 10 milyon insan yaşamını yitirmiştir.
• Sivil savunma örgütlerinin sayısı artmıştır.
• Osmanlı devleti dağılmış, Müslüman Araplar bağımsız olmuşlardır.
• İngiltere, en büyük rakibi olan Almanya’yı saf dışı bırakmış ve Avrupa’dan gelebilecek tehditleri önlemiştir.
• ABD, bu savaştan sonra Avrupa’ya karışmaya başlamıştır.
• Fransa sınırlarına karşı olan tehditleri önlemiştir.

NOT: I. Dünya Savaşı hakkında ayrıntılı bilgi için bakınız:

KONU 2: PARİS BARIŞ KONFERANSI (18 OCAK 1918)

AMACI:

• Dünya Savaşı’na katılan devletlerarasında yapılacak barış antlaşmalarının esaslarını belirlemek.

KONFERANSA:

• Toplamda 32 devlet katılmıştır.
• İngiltere, ABD, Fransa, İtalya konferansta alınan kararlar üzerinde etkili olmuştur

ALINAN KARARLAR DOĞRULTUSUNDA:

• Almanya ile VERSAİLLES
• Avusturya ile SAİNT GERMEN
• Macaristan ile TRİANON
• Bulgaristan ile NEULLY anlaşmaları yapılmıştır.

NOT: İtilaf devletlerinin Osmanlı Devleti üzerinde çıkarlarında anlaşamadıkları için yapılacak barış antlaşması ertelenmiştir.

KONFERANSTA AYRICA: 

• Milletler cemiyeti (Cemiyet-i Akvam) kurulmuştur.
• Sömürgecilik yerine Manda ve himaye doğmuştur.
• Batı Anadolu, Yunanistan’a verilmiştir.
• İzmir’in Yunanistan tarafından işgali karar alınmıştır.

NOT: Batı Anadolu’nun Yunanistan’a verilmesini kabul etmeyen İtalya konferansı terk etmiş; Böylece İtilaf devletleri arasındaki ilk ayrılıklar başlamıştır.

NOT: Konferanstan umduğunu bulamayan ABD, Monreo Doktrini’ne geri dönmüştür.

KONU 3: MONREO DOKTRİNİ (2 ARALIK 1823) (Yalnızlık, İnfirat politikası)

 İÇERİĞİ:

• ABD, Avrupalı devletlerin kıtasında yapacağı herhangi bir uygulama için devletlerin yapacakları girişimlere izin veremez.
• ABD Avrupalı devletlerin arasında geçen sorunlara savaşlara ve politikalara karışmamayı esas alır.

Doktrinin öngördüğü hususlar şunlardır:

1. Kabuğuna çekilme (İzolasyon)
2. Karışmazlık (İnfirat)
3. Antikolonisazyon

NOT: ABD, I. Dünya Savaşı’na girerek Monreo Doktrini’ni ilk kez terk etmiştir. Ancak Savaş sonunda umduğunu bulamayarak II. Dünya Savaşı’na kadar Monreo Doktrini’ne geri dönmüştür.

KONU 4: SOVYET SOSYALİST CUMHURİYETLER BİRLİĞİ (SSCB)

SSCB’NİN KURULMASI

• Dünya savaşı devam ederken Bolşevikler İliç Vladimir Lenin öncülüğünde hükümeti devirerek yönetimi ele almışlardır.

NOT: Savaşın uzaması toplumsal sorunlara yol açmış, bunun üzerine (Barış, Ekmek, Toprak) vadeden Bolşevikler, Ekim 1917’de yönetimi ele geçirmişlerdir.

• Sovyet Rusya 3 Mart 1918’de imzaladığı Bresi Litowsk Antlaşması ile I. Dünya savaşından çekilmiştir.
• Dış güçlerin desteklediği Çarlık yanlısı “Beyaz Ordu” Bolşeviklere karşı savaş başlatmıştır.
• Üç yıl süren iç savaşı Bolşevikler kazanmıştır. Fakat iç savaş ekonomiyi alt üst etmiş kıtlık nedeni ile 13 milyon insan ölmüştür.
• Bitme noktasına gelen ekonomiyi tekrar ayağa kaldırmak için Lenin, NEP (Novaya Ekonomiçeskaya Politika) adını verdiği yeni bir ekonomik plan ilan etmiştir.
• Rus İmparatorluğu Federasyona dönüştürüldü ve 1 Ocak 1923’te SSCB adını aldı.

NEP (NOVAYA EKONOMİÇESKAYA POLİTİKA)

ŞU ŞEKİLDEDİR:

• Küçük sanayi işletmelerinin devletleştirilmesinden vazgeçilmiştir.
• Devlet, bankalar ve büyük sanayi kuruluşları üzerindeki egemenliğini korumuştur.
• Esnaf, çiftçi ve tüccarlara kolaylık sağlanmıştır.
• Ticari işletmeler NEPMEN adı verilen iş adamlarına bırakıldı.

STALİN DÖNEMİ

• 1924 yılında Lenin’in ölümü ile iktidar Joseph Stalin’e geçti.
• Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı hazırlandı. Planın amacı Rusya’nın kendi kaynakları ile kalkınmasını sağlamaktır.
• Ağır sanayide önemli ilerlemeler kaydedilmiştir.
• 1930’dan itibaren toplum için eğitim mecburi olmuştur.
• Muhalifler tasfiye edilmiştir.
• Sibirya’daki petrol, gaz ve maden rezervleri işletilmeye başlanmıştır.
• Bilim ve teknolojideki gelişmeler orduya yansıtıldı ve SSCB ordusu dönemin güçlü ordularından biri haline geldi.
• Uygulanan politikalarda işçiler korunurken, köylüler sefalet içinde yaşamıştır.

KONU 5: RUSLARIN ORTA ASYA’YI İSTİLASI

• yüzyıl başlarında baskıcı rejime karşı 1905 ihtilali çıkmıştır.
• Bu ihtilalin ardından Türkler, kültürel gelişmelere ağırlık vermişler, Yusuf Akura ve İsmail Gaspıralı’nın çalışmalarıyla 1905 yılında Rusya Müslümanları I. kongresini toplamıştır.
• 1906’da II. Ve III. Kongreler yapıldı.
• Yapılan bu kongreler sonucunda Müslüman Birliği Partisi kurulmuş ve Duma meclisine temsilciler gönderilmiştir.

NOT: DUMA, Çarlık Rusya’da yasama meclisine verilen ad.

• Türkler Rus çarlığında siyasi ve kültürel haklarının verilmesini talep etmişlerdir.
• Bu istekleri kabul edilmeyince 1916’da Türkistan’da Milli İstiklal Ayaklanması’nı başlatmışlardır.
• Bolşevik yönetimi Türklere kendi kaderini tayin etme hakkı tanımıştır.
• 1920 yılının sonlarına doğru Türk devletleri üzerinde doğrudan hâkimiyet kurma çabası başladı.

BASMACI HAREKETİ 1916-1918

DİKKAT: Türkistan Milli İstiklal Ayaklanması Rusya tarafından Dünya kamuoyunu yanlış yönlendirmek için Basmacı Hareketi olarak nitelendirilmiştir. Rusya, Dünya’ya bu hareketin, baskın yapan, yağma ve talan yapan bir çapulcu hareketi olduğunu söylemiştir.

AMACI:

• Türkistan’ı Ruslardan kurtararak; İstiklaline kavuşturmak.

PAROLASI:

• Çar ve Ruslar defolun, Müslümanlara hürriyet ve Türkistan Türkistanlılarındır.
• Hokand şehrinde Korbaşı Ergaş önderliğinde başlamıştır.
• 1921’de hareketin başına Enver Paşa geçmiştir.
• Enver Paşa’nın 1922’de şehit olmasından sonra hareket devam etse de istenilen sonuca ulaşılamamıştır.
• 1931 yılında Ruslar Basmacı Hareketine son vermişlerdir.

KONU 6: ORTA DOĞU’DA MANDA YÖNETİMLERİNİN KURULMASI

• Osmanlı devletinin I. Dünya savaşını kaybetmesi ile Orta Doğuda bir otorite boşluğu doğmuştur.
• ABD’nin savaşın ardından yalnızlık politikasına dönmesi ile İngiltere ve Fransa orta doğuda serbestçe hareket etmeye başlamıştır.
• İngiltere ve Fransa Nisan 1920’de San Remo konferansını toplamış ve Orta Doğu’yu aralarında paylaşmıştır.

Bu paylaşıma göre

• İNGİLTERE Aşağıdaki ülkelerde manda yönetimleri kurdu:

1. MISIR
2. FİLİSTİN
3. ÜRDÜN
4. IRAK

• FRANSA Aşağıdaki ülkelerde manda yönetimleri kurdu:

1. LÜBNAN
2. SURİYE

İNGİLTERE VE ORTA DOĞU

ARABİSTAN YARIMADASI

• Dünya savaşında İngilizler ile iş birliği yapan Hicaz Emiri Şerif Hüseyin, kendini Arap ülkeleri kralı ilan etti. Fakat itilaf devletleri Şerif Hüseyin’i sadece Hicaz kralı olarak tanıdı.
• Şerif Hüseyin’de oğullarını Irak ve Ürdün’e tayin etti.
• 5 Mart 1924’te de kendini halife ilan etti.
• Necd Emiri Abdülaziz İbni Suud, İngiliz desteği ile Şerif Hüseyin’i mağlup ederek kendini Hicaz ve Necd kralı ilan etti.
• İngiltere’nin 1927’de tanıdığı bu krallık 1932’de Suudi Arabistan Krallığı adını aldı.

IRAK

• San Remo Konferansı’nda Irak ve Musul İngiltere’ye verilmiştir.
• Irak’ın krallığına İngiltere tarafından 1921 de Hicaz kralı Hüseyin Faysal
• Irak tarafından tepki ile karşılanan bu karar karşısında İngiltere 1930’da ırak’ın bağımsızlığını tanıdı.
• 1938’de Irak’ın idaresine İngiliz yanlısı Nuri Sait başkan olmuştur.

ÜRDÜN

• 1922’de İngiliz mandası olarak kuruldu.
• Başına Hicaz Emiri Şerif Hüseyin’in oğlu Abdullah
• Ürdün, 1946’da bağımsızlığını kazanmıştır.

FİLİSTİN

• Dünya savaşından sonra İngiltere mandasına bırakılan yerlerden biride Filistin’dir.
• İngiltere’nin Filistin’de Yahudi devleti kurma isteğine ABD’de destek vermiştir.

NOT: Balfour Deklarasyonu:

• İngiltere Dışişleri Bakanı Arthur Balfour’un 1917’de Siyonist hareketin liderlerinden Lord Rothschild’e bir mektup göndererek; Filistin topraklarında bir Yahudi devleti (İsrail Devleti) kurulması için İngiltere’nin kendilerine destek vereceğini bildirmiştir.
• Balfour Deklarasyonu, İsrail Devleti’nin temellerinin atıldığı belgedir.

MISIR

• Mısır, 1882’de İngiltere’nin işgaline uğramış 1914’te İngiltere Mısır’ı topraklarına katmıştır.
• Mısır milliyetçilerinin çıkardığı ayaklanmalar üzerine İngiltere 1922’de Mısır’ın bağımsızlığını tanımıştır.
• Dünya savaşından önce İngiltere Süveyş kanalında sürekli asker bulundurma hakkını elde etmiş; Böylece İngiltere Mısır’daki nüfuzunu korumuştur.

FRANSA VE ORTADOĞU

SURİYE VE LÜBNAN

• Dünya savaşından sonra San Remo Konferansı’nda Fransa’ya Suriye düşmüştür.
• 1920 yılında Suriye Ulusal Kongresi’nde Lübnan ve Filistin’i içine alan Suriye krallığı kurulmuştur.
• Bu devlet San Remo Konferansı’nda tanınmamıştır.
• Fransa, Lübnan’ı Suriye’den ayırmıştır.
• Suriye’nin eyaletlere ayrılarak yönetilmesi Arapların tepkisini arttırmıştır.
• Fransa 1926’da Lübnan’a 1930’da Suriye’ye bağımsızlığını verdi.
• Fransa, Suriye ve Lübnan’dan 1946’da tamamen çekildi.

KONU 7: UZAK DOĞU’DA YENİ BİR GÜÇ: JAPONYA

MEİJİ RESTAROSYONU (1868-1912) (Aydın Hükümet Çağı)

• 1867’de Mutsihito’nun tahta geçmesi ile Japonya tam bir aydınlanma çağına girmiştir.
• 1868’de Batı tarzı hükümet kuruldu.
• Hukuk sisteminde değişikliğe gidilerek Prusya Almanya modeline dayalı yeni bir anayasa oluşturuldu.
• Takvim değiştirildi.
• Kılık kıyafet Batı tarzına göre düzenlendi.
• İlköğretim zorunlu hale geldi ve okuryazar oranı arttırıldı.
• Çağdaş bir bankacılık sistemi oluşturuldu.
• İlk gazete yayınlandı.
• Donanmanın kurulmasında İngiltere örnek alındı.
• Askerlik sistemi mecburi hale geldi.
• Daymiyo denilen derebeylik sistemine son verildi.
• Yerli silah sanayi kuruldu.
• Ulaşım ve haberleşmeye önem verilmiştir.
• Japon subaylar Batının askeri akademilerine gönderildi.
• Toprak ve vergi sistemi düzeltildi.

SONUÇ:

• Japonya, Meiji Restorasyonu ile Uzakdoğu’da en büyük güç haline geldi.
• Emperyalist bir politika benimseyerek Asya’da yayılmaya başladı.
• Dünya Savaşı’nın sonlarında savaşa dâhil olarak Almanya’nın Uzakdoğu sömürgelerini ele geçirdi.
• Japonya’da yükselen milliyetçilik, “Asya Asyalılarındır.” Gibi saldırgan politikalar Japonya’yı II. Dünya Savaşı’na sokmuştur.

KONU 8: 1929 DÜNYA EKONOMİK BUNALIMI  (24 EKİM 1929) KARA PERŞEMBE

DİKKAT: Başlıktaki isimlerin yanında Büyük Buhran olarak da adlandırılmıştır.

KRİZİN SEBEPLERİ

• Amerikan ekonomisinin büyük bölümünün holdinglere dayanması,
• İflas eden holdinglerin ekonomiyi sarsması,
• Amerika’nın I.Dünya savaşı sırasında verdiği kredileri geri alamaması.
• İngiltere’de paundun aşırı değer kazanması ile ihracatta düşüş yaşanması.
• Yönetimin krize zamanında müdahale edememesi.

KRİZİN GELİŞMESİ

• New York borsası gittikçe yükselmiş ve yüksek fiyat kazanç oranını arttırmıştır.
• 3 Ekim 1929’a gelindiğinde borsa çöküşe geçmiştir.
• 24 Ekim 1929 Perşembe günü borsa dibe vurmuştur. (KARA PERŞEMBE)

KRİZİN SONUÇLARI

• Çok sayıda banka battı.
• Alışverişte takas usulüne geçildi.
• İnşaat faaliyetleri durdu.
• Tarım ürünlerinin fiyatları düştü.
• Madencilik faaliyetleri durdu.
• Dünya genelinde 50 milyona yakın insan işsiz kaldı.
• Birçok insanın ruh sağlığı bozulmuştur.
• 1929 dünya ekonomik krizi dünyanın gördüğü en büyük ekonomik krizdir. Dünya ticaret hacmi üçte iki oranında azalmıştır.

NOT: John Steinbeck’in kale aldığı GAZAP ÜZÜMLERİ romanı bu krizi anlatır.

1929 DÜNYA EKONOMİK KRİZİ’NİN TÜRKİYE’YE ETKİLERİ

• Türkiye’de tüm dünyada olduğu gibi krizden olumsuz yönde etkilenmiştir.
• Türkiye korumacı-devletçi iktisat politikasına yöneldi.
• İthalatta miktar kısıtlamalarına gidildi.
• Gümrük vergileri yükseltildi.
• Halk yerli malı kullandırılmaya özendirildi.

KONU 9: DÜNYA BARIŞINI KORUMA ÇABALARI

MİLLETLER CEMİYETİ (1919)

DİKKAT: ABD’nin yayımladığı Wilson İlkelerinde gündeme gelmiştir.

AMACI:

• Ülkeler arasında yaşanabilecek sorunları barışçı yollarla çözmek,
• Uluslararası anlaşmazlıkların savaşa dönüşmesini engellemektir.

KURULUŞU:

• Paris barış konferansında 32 devlet tarafından ulusal bir teşkilat kurulması kabul edilmiştir.
• 10 Ocak 1920’de merkezi Cenevre olmak üzere Cemiyet-i Akvam (Milletler Cemiyeti) kurulmuştur.
• Türkiye, 9 Temmuz’da Milletler Cemiyetine giriş üyeliğini onaylamış; 18 Temmuz 1932’de Milletler Cemiyetine resmen üye olmuştur.

ÜYE ÜLKELER 3 GRUBA AYRILMIŞTIR:

1. Birinci grup: Dünya Savaşı’nı galip olarak bitiren devletlerdir. Bu devletler kurucu üyedir.
2. İkinci grup: Dünya Savaşı’nda tarafsızlığını koruyan devletlerdir.
3. Üçüncü grup: Üyelikleri bazı şartlar altında diğer üyelerce kabul edilen devletlerdir.

ÖNEMİ:  Tarihte ilk kez tüm dünya ülkelerinin üyesi olduğu barış zamanında kurulan ilk uluslararası kuruluştur.

SONUÇ:

• Cemiyet-i Akvam, milletler arası barışa hizmetten çok büyük devletlerin (Özellikle İngiltere) çıkarlarına hizmet etmiştir.
• Dünya Savaşı’ndan sonra dünya barışını korumakta yetersiz kalmıştır.
• Böylece İkinci Dünya Savaşı’nın çıkmasını önleyememiş ve önemini yitirmiştir.

LACORNA ANTLAŞMASI (1925)

AMACI: Katılan devletlerin savaştan korunması ve aralarında yaşanacak herhangi bir anlaşmazlığı barış yoluyla çözümlemek.

ANTLAŞMA: Almanya, Fransa, İngiltere, İtalya, Belçika, Polonya ve Çekoslovakya arasında 1 Aralık 1925’te Londra’da imzalanmıştır.

ÖNEMİ: 

1. Almanya, Fransa ve Belçika sınırını silahtan arındırma sözü vermiştir.
2. Almanya, Doğu sınırlarını silah zoru ile değiştirmeyeceğine söz vermiştir.
3. Böylece Fransız-Alman yakınlaşması olmuş, Locarno dönemi, (1925-1930) iki Savaş arası dönemin altın yılları haline gelmiştir.

BRİAND – KELLOG PAKTI (1928)

• Ortaya çıkmasında Fransız (Briand) ve Amerika (Kellog) dışişleri bakanlarının katkısı olduğu için onların ismini almıştır.
• Bu parkta katılan devletler, savunmaya dayanmayan savaşı kanun dışı saymışlardır.
• Parkta; ABD, İngiltere, Japonya, Fransa, İtalya, Almanya, Belçika, Polonya ve Çekoslovakya katılmıştır.

ÖNEMİ:

• Milletler Cemiyeti’nin kurulduğu günden beri silahsızlanma adına atılan en ciddi adımdır.
• Ancak bu pakt da yeni bir savaşın çıkmasını önleyememiştir.

NOT: Türkiye ve Rusya aynı yıl bu pakta dâhil oldu.( 27 AĞUSTOS 1928 )

KÜÇÜK ANTANT (1920-1924)

• Romanya, Yugoslavya ve Çekoslovakya’nın oluşturduğu iş birliği sistemidir.