OĞUZ TÜRKLERİ VE OĞUZ ADININ ANLAMI:

• Oğuz “boylar, kabileler” anlamına gelmektedir. Selçuklular Oğuzların Üçok kolunun Kınık boyuna mensuptur.
• Oğuzlar Uygur devleti yıkıldıktan sonra Seyhun nehri çevresinde Oğuz Yabgu devletini kurdu.
• Selçukluların lideri olan Selçuk Bey bu Devlette Subaşı idi.

DİKKAT : “SU-SÜ” eski Türkçede “asker” anlamına gelir. “sü uyur düşman uyumaz.” Dolayısıyla Subaşı “komutan” anlamına gelir.

• Oğuz yabgusuyla arası açılınca kendisine bağlı olanları alarak CEND şehrine geldi.

ÖNEMLİ: Selçuk Bey ve yanındaki Oğuz Türkleri bu coğrafyada kalıcı olabilmek için eski dinlerine çok benzeyen İslamiyet’i kabul etiler.

NOT: Müslüman göçebe oğuz Türküne TÜRKMEN denilmektedir.

• Selçuk Beyden sonra Oğuz Türklerinin başına oğlu Aslan Yabgu geçti.
• Selçuklular Maveraünnehir bölgesinde tutunmaya çalıştılar. Ancak bu dönemde Gazneliler de Karahanlılar da güçlü dönemlerini yaşıyorlardı ve Selçuklu Türklerinin bu bölgede tutunmalarını kendi gelecekleri açısından tehlikeli buluyorlardı.
• Gerçekleşen Karahanlı-Gazneli görüşmesi sonrası bu iki devlet Selçuklu Türklerine karşı ittifak yapmaya karar verdi.
• Ardından Gazneli Mahmut hile ile aslan yabguyu Hindistan’daki Kalincar kalesine hapsetti. Yedi yıl esir kalan aslan yabgu burada öldü.

BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ’NİN KURULUŞU

TUĞRUL VE ÇAĞLAR BEYLER DÖNEMİ

• Tuğrul ve Çağrı Bey, Selçuk beyin büyük oğlu Mikail’in çocuklarıydılar.
• Mikail erken yaşta ölünce çocukları dedeleri Selçuk Bey büyütmüştü.
• Aslan Yabgu Gazneli Mahmut’un eline esir düşünce Selçuklu Türklerinin başına Tuğrul ve Çağrı Beyler geçti.
• Tuğrul ve Çağrı Beyler idareyi ele aldıktan sonra Gaznelilere karşı pek çok önemli başarı elde ettiler.
• Horasan’a ani bir taarruz düzenleyerek Merv, Nişabur, ve Serahs civarını ele geçirdiler. Gazneli Mesut Selçukluları siyasi bir güç olarak tanımak zorunda kaldı.
• 1038’de Selçuklular Gaznelileri Serahs civarında yenilgiye uğrattılar. Tuğrul Bey Nişabur’ da kendi adına hutbe okuttu.

NOT: Hutbe okutmak Türk-İslam Devletlerinde bağımsızlık alametidir.

• Gazneli Selçuklu mücadelesinin kaderini 1040 DANDANAKAN SAVAŞI belirledi.

DANDANAKAN SAVAŞI 1040

Gazneli Mesut – Tuğrul ve Çağrı bey

• Gazneli ordusu fillerle donatılmış, çoğu yaya askerlerden oluşan güçlü ancak yavaş hareket edebilen bir orduydu.
• Selçuklular ise tamamı atlı daha az sayıda ancak hareket kabiliyetine sahip bir orduydu.
• Selçuklular bu durumu lehlerine kullandılar. Sürekli geri çekilip ani saldırlar yaparak Gazne ordusunu çöle doğru çektiler. Bu arada su kaynaklarını tahrip ettiler.
• Gazneli ordusunu iyice yorunca da Dadanakan kalesi önlerinde son darbeyi vurdular.

Savaşın Sonuçları:

• Büyük Selçuklu Devleti kuruldu.
• Gazneli Devleti yıkılış sürecine girdi.
• Selçukluların bu coğrafyada tutunup kendilerini sağlama almaları batıya doğru yapılacak fetihleri hızlandır.

NOT: Dandanakan Zaferinden sonra Çağrı Bey kardeşi Tuğrul Bey’i Hükümdar ilan etti. Kardeşlerden Tuğrul siyasi dehası, Çağrı ise Askeri yetenekleri ile ön plana çıkıyordu. Böylece hükümdar Tuğrul Bey olurken; Çağrı Bey’de ordu komutanı oluyordu. Çağrı beyin bu davranışında hem taht kavgalarına yol açmama düşüncesi hem de Tuğrul Bey’in çocuğunun olmaması etkili olmuştur.

SELÇUKLULAR VE ANADOLU ( TUĞRUL BEY DÖNEMİ )

1 ) Tuğrul ve Çağrı Beyler Selçuklu Türklerinin başına geçtikleri ilk yıllarda Gazneli-Karahanlı ittifakı nedeniyle zor günler yaşanmış, yerleşebilecekleri alternatif topraklar aranmıştır. Bu arayış sırasında Çağrı Bey 1015’de Anadolu’ya keşif amaçlı bir sefer düzenlemiştir.

Bu keşif seferiyle;

A. Anadolu’nun iklim, coğrafi özellikler açısından Türklerin yapısına uygun,

B. Siyasi açıdan ise fethe müsait olduğunu görmüşlerdir.

C. Bu keşif seferiyle Anadolu’nun fethine karar verilmiştir. Bu olaydan itibaren Anadolu’nun fethi ile ilgili yapılanların hiçbiri tesadüf değildir.

Ancak Anadolu’da güvenle fetih yapılabilmesi için bulundukları yerde kendilerini sağlama almaları gerekiyordu. Bu yüzden Gazneliler bir tehdit olmaktan çıkana kadar bu mücadeleye öncelik verildi.

2 ) Dandanakan savaşından sonra gaznelileri etkisiz hale getiren Tuğrul Bey Anadolu’nun Fethi için ikinci adımı attı. İbrahim Yınal ve Kutalmış’ı Anadolu’yu fethe  hazırlamak, akınlar yapmakla görevlendirdi. Selçukluların Doğu Anadolu’daki faaliyetleri Bizans’ı harekete geçirdi. Selçuklu akıncıları ile Bizans-Gürcü ordusu arasında PASİNLER 1048 savaşı yapıldı. Bu İlk büyük Selçuklu- Bizans savaşını Selçuklular kazandı.

TUĞRUL BEY VE ABBASİLER

• Abbasi halifesi Şii büveyhoğullarının baskısından kurtulmak için Tuğrul Beyden yardım istedi.
• Tuğrul Bey Bağdat’a iki kez gelerek bu baskıya son verdi ve Halifeyi koruması altına aldı.
• Abbasi halifesi ona “ Doğu’nun ve Batı’nın sultanı” unvanını verdi.

 Böylece:

• İslam Dünyasının siyasi lideri Türkler oldu.
• Abbasi halifesi siyasi gücünü kaybetti, sadece dini lider haline geldi. Dolayısıyla Halifelik makamı da sadece dini lider olarak kullanılan bir unvan haline geldi.
• Bu olaydan sonra İslam dünyasının koruyuculuğu da, İslamiyet’i yayma görevi de Türklerin vazifesi oldu.

ALP ARSLAN DÖNEMİ

• 1060’da Çağrı Bey’in, 1063’te Tuğrul Bey’in vefatı üzerine Tuğrul Beyin çocuğu olmadığı için Çağrı Beyin çocuklarından ALP ARSLAN Selçuklu sultanı oldu.
• Alparslan’ın hükümdarlığının ilk yılları taht kavgalarıyla geçti.

DİKKAT: Bu taht kavgalarının ve Selçuklu Devleti’nin yıkılmasının en önemli sebebi Selçuklu Veraset sistemidir. Eski Türklerdeki veraset sistemi aynen devam etmektedir.

• Alp Arslan Amcasının vezirini görevden alarak çok güvendiği önemli bir devlet adamı olan  NİZAMÜLMÜLK’Ü vezir yaptı. Nizamülmülk’ün vezir olmasıyla birlikte Selçuklu Devlet yönetiminde başta İran asllılar olmak üzere değişik milletler görev almaya başladı.

DİKKAT: Nizamülmülk’ün vezir olmasının hem olumlu hem de olumsuz sonuçları olmuştur.

Olumlu sonuç: Bu Selçuklu devlet teşkilatının yapılandırılması açısından son derece yararlıdır. Olumsuz sonuç: Ancak diğer yandan devletin asıl kurucusu olan oğuzlarla yabancılaşmasına da neden olmuştur.

SELÇUKLULAR VE ANADOLU (ALP ARSLAN DÖNEMİ)

1. ) Selçuklu tahtını sağlama alan Alp Aslan, komutanlarını Anadolu’ya akınlar düzenleyip Bizans’ı rahatsız etmekle, Doğu ve iç Anadolu’ya kadar ilerleyip buraları fethe hazırlamakla görevlendirdi.

NOT: Selçuklular Anadolu’ya sadece savaşçılar göndermemiştir. Güzellikle İslamı anlatan, örnek davranışlarıyla Anadolu’nun Rum halkını etkileyen Alperenler, Dervişler, Erenler, Abdallar vardır.

• Bu hazırlıklardan biriside Bizanslıların için kutsal kabul edilen ve asla alınamaz denilen ANİ ( bugün Kars yakınlarında ) kalesinin fethidir. Bu fetih İslam dünyasında büyük sevinç yaratırken; Bizansın büyük şaşkınlığa düşmesine ve Türk akınlarına son vermek için büyük bir saldırı hazırlığına girmelerine neden olmuştur. Ani kalesinin fethinden sonra Abbasi halifesi Alp Arslan’a “fetihler babası” anlamına gelen “Ebu’l feth” unvanını vermiştir.

2. ) Malazgirt Savaşı 1071

SAVAŞIN SEBEBİ:

Doğu Anadolu’daki Türk faaliyetlerinden rahatsız olan Bizans;

• Türkleri Anadolu’dan atmak,
• Anadolu’da sarsılan egemenliğini yeniden sağlamlaştırmak,
• Eskiden olduğu gibi İslam dünyası üzerinde yeniden baskı kurabilmek

Gibi amaçlarla harekete geçti.

SAVAŞ : 

• Bizans ordusunun başında Romen Diyojen bulunmaktaydı. İmparator Romen Diyojen Uzun uğraşlar ve büyük masraflarla mevcudu 200.000’i bulan dev bir ordu oluşturmuştu.
• Romen Diyojen’in doğuya doğru hareket ettiği haberini Alan Alp Arslan Mısır seferinde idi. Bu seferi yarıda bırakarak Anadolu’ya hareket etti.
• İki ordu Malazgirt ovasında karşı karşıya geldi. Türk ordusunun mevcudu 50.000 civarında idi.
• Ancak Bizans’ın karma ve çoğu yaya ordusuna karşılık Türklerin hepsi atlı ve seçkin savaşçılardan oluşuyordu.
• Savaş;

1. Başarıyla uygulanan Turan Taktiği,
2. Bizans ordusunun çok karışık unsurlardan oluşması,
3. Savaş sırasında Bizans ordusunda paralı askerlik yapan Peçenek ve Uzların taraf değiştirmesi

sayesinde Büyük Selçuklu Devleti’nin kesin galibiyeti ile sonuçlandı.

SAVAŞIN SONUÇLARI: 

1. Anadolu’nun kapıları Türklere açıldı. Yani Türklerin Anadolu’daki ilerleyişini durduracak bir Bizans kuvveti kalmadı.

2. 1071 tarihi Türkiye tarihinin başlangıcı oldu.

3. Savaşın sonrasında gerçekleştirilen fetihlerle Anadolu’daki 1.beylikler dönemi başladı.

NOT: Bu beyliklerin ortaya çıkmasında Alp Arslan’ın başlattığı “fethedilen yer fethedenin malıdır.” Uygulaması etkili olmuştur. Bu uygulamanın amacı fetihleri hızlandırmak olsa da devletin daha federatif bir yapıya dönüşmesine ve devletin zayıflaması ile daha kolay parçalamasına neden olmuştur.

4. İlk kez bir Bizans İmparatoru bir Türk hükümdarına esir düştü.

5. Anadolu’nun fethi Haçlı seferlerinin başlamasında etkili oldu.

• Alp Arslan çıktığı Maveraünnehir seferinde esir alınan bir kale komutanı tarafından şehit edildi.

MELİKŞAH DÖNEMİ

• Alp Arslan öldüğünde oğlu Melikşah’a büyük bir İmparatorluk, nerdeyse rakipsiz bir devlet ve Nizamülmülk gibi önemli devlet adamları bırakmıştı.
• Melikşah’ın yapması gereken tüm bunların meyvesini toplamaktı.
• BU YÜZDEN MELİKŞAH DEVRİ BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ’NİN EN PARLAK DÖNEMİ OLMUŞTUR.

Melikşah döneminde;

• Atsız Bey tarafından Kudüs ve Şam fethedildi.
• Kafkasya ve Trabzon sahilleri fethedildi.

SELÇUKLULAR VE ANADOLU (MELİKŞAH DÖNEMİ)

• Kutalmışoğulları başta olmak üzere diğer komutanlar Anadolu’nun büyük bölümünü fethetti.

DİKKAT: Anadolu’nun fethinde görev alan Türk komutanlarının en önemlisi Kutalmışoğlu Süleyman’dır. Süleyman İznik’e kadar Bizans topraklarını aldı. Melikşah tarafından gönderilen berat ile Büyük Selçuklu Devleti’ne bağlı kalmak kaydıyla Türkiye Selçuklu Devleti’ni kurdu. Devletin ilk başkenti İZNİK, kuruluş tarihi 1077’dir.

HASAN SABBAH VE BÂTINİLİK

• Batınilik, Hasan Sabbah’ın fikirleri etrafından oluşan, Şii mezhebinin sapkın bir koludur. Batıniliğe göre Kur’an’ın görünen anlamlarının dışında anlamları vardır. Hasan Sabbah’a inananlar bu anlamlara ulaşır, böylece dünyada cenneti yaşarlar.
• Hasan Sabbah Alamut kalesini alarak burada haşhaşla kendine bağladığı suikastçılar yetiştirmiş, önemli devlet adamlarına suikastlar düzenlemiştir.
• Nizamülmülk bu fedailer tarafından öldürülmüştür. Melikşah’ın ölümünde parmaklarının olduğu iddia edilir.
• Hasan Sabbah tüm bu çalışmalarda Selçuklu Devlet düzenini ve Sünni İslam’ı yıkmayı amaçlamış; bu konuda çok zararlı faaliyetlerde bulunmuştur. Nasıl bir elma kurdu meyveyi içten içe kemirirse Hasan Sabbah’ta Selçuklu’ya aynısını yapmıştır.
• Melikşah döneminde Alamut kalesi kuşatıldı, ancak melikşah ölünce kuşatma tamamlanamadı. Alamut’u İlhanlı hükümdarı Hülagu han alarak yıktı. Ve Batıniliği sona erdirdi.

FETRET DEVRİ :

• Melikşah’ın genç yaşta ölümünün ardından Mehmet tapar, Mahmut, Berkyaruk, ve Sencer arasından taht kavgaları yaşandı.
• 1092-1118 arasında taht kavgaları ile geçen bu devri denir.
• Fetret Devri Sencer’in rakiplerini yenerek hükümdar olması ile sona ermiştir.

SULTAN SENCER DÖNEMİ

• Büyük Selçuklu Devleti’nin son büyük hükümdarıdır.
• Tahta geçtiğinde Selçuklu Devleti’ni iki büyük tehlike beklemektedir. Bunlardan biri devletin Batı sınırlarında başlayan Haçlı Seferleri, diğeri doğudan gelen Moğol Karahitay tehlikesi.
• Sencer Daha yakın bir tehdit olarak gördüğü Karahitaylarla ilgilendi. Yapılan KATVAN 1141 savaşını kaybetti. Bu savaş ile Büyük Selçuklu Devleti’nin yıkılış sürecine girdiği kabul edilir.
• Bu yenilginin ardından isyan eden Gurlular ile büyük bir savaş yaptı ve Katvan’da kaybettiği itibarını yeniden kazandı.
• Ancak bu arada devlet özünü oluşturan Oğuzlar ile iyice yabancılaşmış, Oğuzlar küstürülmüştü. Vergi vermedikleri gerekçesi ile Sencer oğuzların üzerine yürüdü. Ancak yapılan savaşta yenilerek esir düştü. Uzun süren esaretten kurtulsa  da fazla yaşamadı.
• Onun 1157’de ölümü ile Büyük Selçuklu Devleti’nin yıkıldığı kabul edilir.

BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ’NİN YIKILMA SEBEPLERİ

1.) Devletin yıkılmasının en önemli sebebi Veraset anlayışıdır. Eski Türk devletlerinde olduğu gibi Kut’u taşıyan herkesin tahta çıkmaya hakkı vardır. Bu yüzden ülke hanedan üyelerinin malı kabul edilir. Buda her hükümdar değişikliğinde taht kavgası yaşanmasına neden olmuştur.

2.) Hasan Sabbah ve Bâtıniliğin yıkıcı faaliyetleri

3.) Devletin kurucusu olan Oğuzların küstürülmesi

4.) Atabeylerin bağımsız devlet kurmak istemeleri

5.) Doğu’da başlayan Moğol karahitay tehlikesi

6.) Batı’da başlayan Haçlı Seferleri

7.) Abbasi halifesinin kaybettiği siyasi gücünü tekrar kazanmak için yürüttüğü faaliyetler

8.) Şiilerin yıkıcı faaliyetleri

BÜYÜK SELÇUKLU TOPRAKLARINDA ORTAYA ÇIKAN DEVLET VE ATABEYLİKLER