1. AVARLAR:

  • Çinliler, Juan Juan, Kök Türkler “Apar”, Arap ve Bizanslılar ise “Avar” olarak adlandırmıştır.
  • Büyük Hun Devleti’nin ardından Asya’da bir devlet kurmuşlardır. Köktürkler tarafından yıkılınca Avrupa’ya göç ederek orada da bir devlet kurmuşlardır.
  • Avarlar İstanbul’u kuşatan ilk Türk topluluğudur. Sasaniler ile birlikte 619 ve 626 yıllarında İstanbul’u 2 kez kuşatmış iseler de başarılı olamamışlardır.
  • Slav Topluluklarını devlet ve ordu teşkilatı konularında etkilemişlerdir. Onların Balkanlara göçlerine ve Balkanların Slavlaşmasına neden oldular.
  • Hıristiyanlığı kabul eden Avarlar zamanlar kalabalık Slav topluluklarının arasında Slavlaştılar.

DİKKAT: Karadeniz’in kuzeyinden Avrupa’ya göç eden Türklerin tamamı Hıristiyanlığı kabul ederek Slavlaşmıştır. Bu yüzden kimlerin bu bölgeye göç ettiğini bilmek önemlidir.

 

2. BULGARLAR:

  • Hunlar ile Oğuz boylarından olan Ogurların birleşmesi ile ortaya çıkmışlardır.
  • I. Kök Türk Devleti’nin 630 da yıkılması üzerine Kubrat yönetiminde Karadeniz’in kuzeyinde “Büyük Bulgarya Devleti’ni” kurmuşlardır.
  • Kurucuları Kubrat’ın ölümünden sonra Hazarlar tarafından siyasi varlıklarına son verilmiş ve ikiye ayrılmışlardır.

a) Tuna Bulgarları: Bugünkü Bulgaristan yöresinde kurulmuştur. Avarlardan sonra İstanbul’u kuşatan 2. Türk topluluğudur. Nüfuslarının az olması, Hıristiyanlığı benimsemeleri sonucu, benliklerini yitirerek Slavların arasında erimişlerdir.

NOT: Günümüzde Bulgaristan’da yaşayan Türklerin Tuna Bulgarları olmayıp Osmanlılar döneminde Balkanlara yerleştirilen Türklerdir.

b) İtil (Volga) Bulgarları: Abbasiler döneminde ticaret sayesinde tanıdıkları İslamiyet’i kabul etmişlerdir. Bu durum benliklerini korumalarında etkili olmuştur. Altınordu Devleti’nin parçalanmasından sonra ortaya çıkan “Kazan Hanlığını” asıl unsurları bunlardan gelmektedir.

DİKKAT: Bazı araştırmacılara göre İslamiyet’i kabul eden ilk Türk devleti İtil Bulgar devletidir.

 

3. HAZARLAR:

  • Kök Türk Devleti’nin yıkılmasında sonra Kafkaslar ve Kara Deniz’in kuzeyinde kurulmuştur.
  • Bu bölgede Ticaret yollarının geçiş güzergâhında bulunmaları büyük refaha ulaşmalarını sağladı. Ayrıca Hazar ülkesindeki dinsel hoşgörü bu döneme HAZAR BARIŞ ÇAĞI ismi verilmesini sağladı.
  • Hz. Osman ve Emeviler döneminde İslam Araplarla savaşarak Kafkasların İslamlaşmasını engellemişlerdir.
  • Yöneticileri Museviliği benimseyen tek Türk topluluğu olmuşlardır.
  • Hazarlar arasında Şamanizm, İslamlık ve Hıristiyanlık da yayılmıştır. Her dine ait kadıların (yargıçlar) bulunması, ibadet ve ayinlerini rahat bir şekilde yapabilmeleri dinler arasında büyük bir hoşgörünün olduğunun göstergesidir.
  • Hazar Denizi ismini Hazar Türklerinden almıştır.

 

4. MACARLAR:

  • Fin-Ogur Kavimleri ile Onogur Türklerinin birleşmesi ile ortaya çıkmışlar
  • Don Nehri yörelerinden Avar, Sibir ve Peçeneklerin baskısı üzerine adlarını verdikleri bugünkü Macaristan’a yerleşmişlerdir.
  • Hıristiyanlığı benimseyerek Türklüklerini yitirmişlerdir.
  • Macarların diğer bir adı olarak bilinen Hungaria sözcüğü Onogurlardan gelmektedir.

 

5. BAŞKURTLAR (BAŞKIRTLAR):

  • Ural dağları yörelerinde değişik Türk boylarına bağlı olarak yaşamışlar, 13.yy da Altınordu devletine bağlanarak Müslümanlığı benimsemişlerdir.
  • Günümüzde Rusya Federasyonuna bağlı olarak “Başkırt Özerk Cumhuriyeti” adı ile yaşamlarını sürdürmektedirler.

 

6. PEÇENEKLER:

  • Balkaş Gölü yörelerinde I. Kök Devleti’ne  bağlı olarak yaşamışlar, baskılar üzerine Karadeniz’in kuzeyine gelmişlerdir.
  • Rusların Karadeniz’e inmelerini engellemişlerdir.
  • Oğuz saldırıları üzerine Balkanlara gelen Peçenekler, önceleri ücretli asker olarak Bizanslıların hizmetine girmişlerdir.

DİKKAT: Bizans ordusunda paralı askerlik yapan Peçenekler Malazgirt savaşında taraf değiştirerek Selçukluların savaşı kazanmalarını sağladı.

  • Zamanla güçlenen Peçenekler, Anadolu Selçuklu ve Çaka Bey ile Bizans’a karşı ittifak kursa da Bizanslıların Kıpçaklarla anlaşarak Peçenekler üzerine saldırtmaları sonucu Peçeneklerin siyasi varlığı son bulmuştur.

 

7. KIPÇAKLAR (KUMANLAR):

  • Moğol – Karahitayların baskıları üzerine Karadeniz’in kuzeyine yerleşmişler, bu geniş düzlükler Deşt-i Kıpçak (Kıpçak Bozkırları) ismini almıştır.
  • Kıpçaklar da  Peçenekler gibi Rusların Karadeniz’e inmelerini engellemişlerdir.
  • Bizanslarla anlaşarak Peçeneklerin siyasi varlığına son vermişlerdir.
  • Moğol akınlarına dayanamayan bir kısım Kıpçaklar Macaristan’a giderek Hıristiyanlığı benimserken bir kısmı Altınordu Devleti’ne bağlanmışlar ve bu devletin ana unsurunu oluşturmuşlardır. Ayrıca bu devletin Türkleşmesine katkı sağlamışlardır.
  • Kıpçak ile Oğuzlar arasındaki savaşların “Dede Korkut Hikayelerinin” ortaya çıkmasını sağlamıştır.

 

8. OĞUZLAR (UZLAR):

  • En kalabalık ve tarihte en önemli rolleri oynayan Türk topluluğudur ve 24 boydan meydana gelmişlerdir.
  • Orhun – Selenga yörelerinde yaşamışlardır.
  • Önce Kök Türk, daha sonra Uygurların egemenliğinde yaşayan Oğuzlar, Kırgızların baskısına dayanamayarak batıya çekilmişlerdir.
  • Oğuzların bir kısmı, baskılar sonucu Balkanlara yerleşip Bizanslıların hizmetine girmişler, Malazgirt Savaşı’nda Peçenekler ile birlikte Selçuklular tarafına geçmişlerdir.
  • Bizanslılar, Balkanlarda kalan Oğuzları bugünkü Romanya’nın Dobruca Bölgesi’ne yerleştirmişlerdir. Günümüzdeki “Gökoğuzların” (Gagavuzlar), bu bölgedeki Oğuzların torunları oldukları ileri sürülmüştür.
  • Seyhun yörelerinde kalan Oğuzlar ise “Oğuz Yabgu Devleti’ni kurmuşlardı. Selçuk Beyin öncülüğünde İslamiyet’i kabul ederek Büyük Selçuklu Devleti ve Osmanlı Devleti başta olmak üzere pek çok devlet kurmuşlardır.

 

9. SİBİRLER (SABİRLER, SABARLAR):

  • Sibirya ismini Sibir Türklerinden almıştır.
  • Sasanilerle birleşerek Bizanslılar ile yaptıkları savaşlar sırasında Ankara, Kastamonu yörelerine kadar gelmişlerdir. Bu, Hunlardan sonra Türklerin Anadolu’ya Türklerin ikinci ayak basışıdır.

 

10. TÜRGİŞLER:

  • Uzun süre I. ve II. Kök Türklere bağlı olarak yaşamışlardır. Onlardan sonra Asya’da ortaya çıkan iktidar boşluğunu doldurmaya çalışmışlardır.
  • Su-lu Kağan döneminde Emevileri durdurarak Orta Asya’nın Araplaşmasını önlemişlerdir.
  • Çinlilerin kışkırtmasıyla Sarı ve Kara Türgişler diye 2 ye ayrılan bu Türk Devleti’ne Karluklar son vermişlerdir.

NOT: Yakın zamana kadar Türgüş hükümdarı Baga Tarkan kendi adına para bastıran ilk Türk hükümdarı olarak bilinmekteyken Köktürklerinde bastırdıkları para bulunmuştur.

11. KIRGIZLAR:

  • Dünyanın en uzun destanı olan Manas destanı Kırgızlara aittir.
  • Moğol egemenliğine giren ilk Türk kavmidir.

12. KARLUKLAR:

  • Uzun süre Kök Türklere bağlı yaşayan Karluklar, Basmil ve Uygurlar ile birleşerek II. Kök Türk Devleti’nin yıkılışında yer almışlar, ancak Uygurlar ile anlaşamayarak batıya göç ederek ve Talas yöresinde devlet kurmuşlardır.
  • Talas Savaşı’nda (751) Çinlilere karşı İslam Arapların yanında yer alarak bu savaşın Araplar tarafından kazanılmasında rol oynamışlar ve Orta Asya’nın Çinlilerin eline geçmesini engellemişlerdir.
  • Böylece başlayan iyi ilişkiler sonucu İslamiyet’i kabul eden ilk Türk topluluğu olmuşlardır.
  • Karluklar, Yağma ve Çiğil adlı Türk boyları ile ilk Türk-İslam Devleti olan “Karahanlı Devleti’ni” kurmuşlardır.