TOLUNOĞULLARI (868-905)

•  Türkler Müslüman olduktan sonra Abbasi Devleti’nde başta askerlik olmak üzere önemli görevler almışlardır.
• Bu Türklerden biri olan Tolunoğlu Ahmet Mısır’a vali olarak gönderilmiş ve Abbasilerin zayıflığından yararlanarak burada bağımsızlığını ilan etmiştir. (Bir Tevaif-i Mülk Devleti )
• Tolunoğulları Mısır’da kurulan ilk Türk-İslam devletidir.
• Mısır’da bin yıl boyunca sürecek Türk hakimiyetinin öncüsü olmuşlardır.

NOT : Mısır’a hakim olan Türk devletleri sırasıyla

      –Tolunoğulları,-Ihşidiler,-Eyyubiler,-Memlükler,-Osmanlılar

• Tolunoğulları güçlü bir ordu ve donanma kurarak Suriye ve Filistin’e hâkim olmuşlardır.
• Başkentleri Fustat ( kahire ) ‘tır.

DİKKAT : Tolunoğullarının en önemli özelliği, bu devletin yönetici ve ordusu Türk, halkı Araptır. Bu da devletin kısa ömürlü olmasının en önemli sebebidir.

• Mısır’ı dini ve sosyal tesislerle donatarak bayındır ve yaşanabilir hale getirmişlerdir. Nil Nehri üzerine bentler ve su kanalları yaparak Mısır tarımını geliştirmişlerdir. Tolunoğlu Ahmet Camii’nin yanına kurdukları eczane ile dinine bakılmaksızın herkese ilaç verilmiştir. Maristan adı verilen hastanelerde de herkese sağlık hizmeti verilmiştir.

NOT : Tüm bunlar sayesinde Tolunoğulları devri Mısır’ın Altın Çağı olarak kabul edilir. Ayrıca bu sayede Mısır halkı tarafından çok sevilmişlerdir.

• Tolunoğlu Ahmet’in ölümünden sonra taht kavgaları başlamıştır. Bundan yararlanan Abbasiler Mısır’a tekrar hakim oldular.

İHŞİDİLER ( AKŞİTLER ) ( 935-969 )

• Abbasiler tarafından Mısır’a vali olarak gönderilen Togaç oğlu Muhammet tarafından kurulmuştur. ( bu devlette bir Tevaif-i Mülk Devleti )
• Mısır’da kurulan İkinci Türk- İslam  devletidir.
• Muhammed Fergana asıllı idi. Abbasi halifesi muhammed’in bağımsızlığını onaylarken ona Ferganalı hükümdarların kullandığı bir unvan olan IHŞİD (AKŞİT) ünvanını verdi. Devlet ismini buradan alır.
• Muhammet Suriye, Filistin, Lübnan ve Hicaz’ı ele geçirdi.

NOT : Böylece Mekke ve Medine yani kutsal topraklar ilk kez bir Türk devletinin koruması altına girmiş oldu.

DİKKAT : İhşidilerin en önemli özelliği, bu devletin yönetici ve ordusu Türk, halkı Araptır. Bu da devletin kısa ömürlü olmasının en önemli sebebidir.

• Tolunoğullarından sonra Mısır’da kuruldukları ve Tolunoğullarının Mısır halkı tarafından çok sevildiğini gördükleri için her alanda onlar gibi davranmaya çalışmışlar, ancak onlar kadar başarılı olamamışlardır.

YORUM : iki devlet kıyaslandığında Ihşidiler askeri ve siyasi açıdan, Tolunoğulları ise Kültürel ve ekonomik açıdan daha başarılı sayılabilir.

• Muhammed’in ölümünden sonra tahta kavgaları başlamıştır. Bunu fırsat bilen Tunus’taki Fatımi devleti Mısır’ı ele geçirdi. Böylece ıhşidler devleti sona erdi.

EYYUBİLER (1174-1250)

• Haçlı seferleri ile  Şii Fatımi devleti zayıflayınca Mısır’da karışıklık çıktı. Mısır ileri gelenleri B. Selçuklu Devleti’nin Musul Atabeyi Nurettin Mahmut Zengi’den yardım istedi.
• Zengi’nin gönderdiği orduda bir komutan olan Selahattin Eyyubi önce Fatımılere vezir oldu. Ardından da Fatımileri yıkarak kendi devletini kurdu.
• Suriye, Lüban ve Hicaz’a kadar topraklarını genişletti.

YORUM : Selahattin Eyyubi’yi asıl önemli kılan, Türk-İslam dünyasında Büyük bir güce ve üne kavuşmasını sağlayan Haçlılara karşı yaptığı başarılı mücadeledir.

• 1187’de Hıttin Savaşında Haçlı Krallığını yendi.
• Kudüs’ü onlardan geri aldı.
• Bu olay 3. Haçlı seferinin başlamasına neden oldu. Selahattin bu sefere karşıda bölgeyi korudu.
• Bu başarılı mücadele sayesinde Mısır, Libya, Hicaz, Filistin, Şam, Malatya, Hamedan ve Güneydoğu Anadolu’da ( ki buraların bir kısmına gitmediği halde ) adına hutbe okutuldu.

NOT : Hutbe okutmak Türk-İslam dünyasında hakimiyet sembollerinden biridir.

Devletin yıkılışı :  Selahhatin Eyyubi’nin ölümünden sonra ülke oğulları arasında paylaşıldı. Son eyyubi hükümdarı Turan şah ölünce ülkenin yönetimi annesine (Secerüt dürr) kaldı. Onun Aybeg adlı komutanla evlenmesi ile bu komutan Mısır’da Memlük devletini kurdu.

MEMLÜKLER ( KÖLEMENLER ) (1250-1517)

• Eyyubiler’in ordusu Kafkasya’dan küçük yaşta getirerek eğitilen Kıpçak ve Çerkez gençlerin oluşmaktaydı. Bu orduya Memlük ya da kölemen denilmekteydi.

NOT : Bu uygulamanın benzerleri Gazneli, Büyük Selçuklu gibi Türk-İslam devletlerinde  GULAM SİSTEMİ adıyla uygulanmıştır. Ayrıca bu usül Osmanlı Devleti’ndeki Devşirme Sistemi ve KAPIKULU askerlerinin de ilham kaynağıdır.

• Bu ordudaki komutanlardan Aybeg’in yönetimi ele geçirmesi ile Eyyubiler devleti yıkılmış, yerine Memluk devleti kurulmuştur.

YORUM: Memlük Devleti’ni Diğer Türk Devletlerinden ayıran en büyük özellik hükümdarların başa geçmesi konusundadır. Ordu kökenli bir devlet olduğu için sultanlık babadan oğla geçmez. Komutanların en güçlüsü hükümdar olur.

• Memlüklerin kuruluş yıllarında Moğol istilası devam ediyordu. Moğollar Kösedağ savaşı ile Anadolu’yu almış, Bağdat’ı istila etmiş, Suriye’ye dayanmıştı.
• Memlükler Kutuz komutasında Moğolları Ayn-ı Calut savaşıyla yenmiştir.

DİKKAT: Bu Savaş Moğolların ilk yenilgisiydi ve bir dönüm noktası oldu. Memlükler Moğolları yenip Moğol istilasını durdurmuş oldular.

• Memlük hükümdarı Baybars Moğollardan kaçıp kendisine sığınan Abbasi ailesinden Mustansır’ı Mısır’da halife ilan etti. Böylece Halifelik Memlük korumasına girdi.

• Ayrıca Baybars Moğollara karşı yardım isteyen Anadolu’nun yardımına gitmiş, Kayseri’ye kadar ilerlemiş, Ancak yardım isteyenlerin gereken desteği vermemesi üzerine geri çekilmiştir. Geri dönerken Moğolları Maraş (Elbistan) yakınlarında bir kez daha yenmiştir.

NOT: Moğollar bu olayın intikamını Anadolu’da 50 bin Türk’ü öldürerek almıştır.

YORUM:

Memluklar;

• Moğolları durdukları için Siyasi,
• Halifeyi korudukları için Dini,
• Baharat yolu sayesinde Ekonomik

açıdan Osmanlılar İstanbul’u fethedene kadar Türk-İslam dünyasının en güçlü devleti durumunda olmuşlardır.

YIKILIŞI: Fatih döneminde bozulan ilişkiler II. Bayezid döneminde savaşa dönüşmüş, Yavuz Dönemindeki Mercidabık ve Ridaniye savaşları ile Memlükler Osmanlı Devleti tarafından yıkılmıştır.