Cumhuriyet Nedir?

Cumhuriyet, millet egemenliğine dayalı devlet biçiminin adıdır. Demokrasi, rejimin (yönetim biçimi) adı iken, Cumhuriyet devlet yapısını adıdır. Örneğin, Türkiye Cumhuriyeti, demokrasi ile yönetilen bir cumhuriyettir. Sonuç olarak, demokrasi ve cumhuriyet, birbirini tamamlayan, biri olmazsa diğeri anlamsız kalacak iki kavramdır.

 

Cumhuriyetin İlanını Gerektiren Nedenler,

1. Çoktan doğmuş olan çocuğun adının konulmasının vakti gelmiştir.

  • Aslında TBMM açıldığı andan itibaren milli egemenliğe dayalı bir yönetim biçimi zaten doğmuştur. Yapılması gereken bu yönetim biçiminin adının konulmasıdır.

DİKKAT: Mustafa Kemal’in bu konudaki benzetmesi son derece aydınlatıcıdır: ” Çoktan doğmuş olan çocuğun adının konulmasının vakti gelmişti.”

  • Kurtuluş Savaşı sırasında Mustafa Kemal, yönetim biçimini açıkça söylemenin sakıncalı olacağını belirtmişti. Bunun nedenleri ise; bağımsızlık savaşının devam etmesi, birlik ve beraberliğin bozulacağı düşüncesi, kamuoyunun buna hazır olmamasıydı.

 

2. Saltanat’ın kaldırılması ile iyice su yüzüne çıkan devlet başkanlığı sorunu

  • 1 Kasım 1922 saltanatın kaldırılması ile zaten var olan devlet başkanlığı sorunu iyice su yüzüne çıktı. Önceden Padişah vardı. Ama artık yok.
  • Diğer yandan Mustafa Kemal bir devletin değil bir kurum olan TBMM’nin başkanı durumundadır.
  • Ortada adı konulmuş bir devlet olmadığı için, bir devlet başkanı da yoktur.

 

3. Meclis Hükümeti sisteminden kaynaklanan hükümet bunalımı

  • 1923 yılı sonbaharında Ali Fethi Bey’in başkanlığındaki hükümet istifa etmişti.
  • Yeni hükümetin kurulmasında zorluklar çıktı.
  • Eski bakanların yerine bir türlü yenileri seçilemiyordu. Bu durum, hükümet bunalımlarına neden oldu. 

DİKKAT: Meclis Hükümeti sisteminde, bakanlıkların her biri teker teker meclis tarafından seçildiği için hükümet kurmak daha zordur. Ancak şimdiye kadar milletvekilleri ortak bir amaç için birleşmişler ve bu, sorun olmamıştı. Ancak, Kurtuluş Savaşı bitmiş, milli bağımsızlık sağlanmıştır. Yani ortak amaç ortadan kalkmıştır. Böylece görüş ayrılıkları, siyasi çekişmeler daha belirgin hale gelmiştir.

4. Lozan Barış Antlaşması’nın TBMM’de onaylanmasıyla Kurtuluş Savaşı’nın her yönüyle tamamlanmış olması.

 

Cumhuriyetin İlan ediliş süreci

  • Yenilikleri gerçekleştirmede her fırsatı değerlendiren Mustafa Kemal, bu hükümet bunalımında cumhuriyetin ilanı için de iyi bir fırsat olarak değerlendirdi. Bu sorunun ancak anayasa değişikliği ile çözülebileceğini belirtti.
  • Anayasanın bazı maddeleri değiştirildi ve 1. maddenin sonuna “Türkiye Devleti’nin yönetim şekli cumhuriyettir” cümlesi eklendi. Böylece yönetim şeklinin cumhuriyet olduğu resmen ilan edildi.
  • TBMM, cumhurbaşkanını atayacaktı. Cumhurbaşkanı, bir milletvekiline hükümeti kurma görevi verecekti. Başbakan adayı, dilediği milletvekillerinden oluşan hükümet listesini hazırlayarak, hazırladığı çalışma planını meclise sunacaktı. Plan, meclisten güvenoyu alırsa hükümet kurulmuş olacaktı. (KABİNE SİSTEMİ)
  • TBMM, Mustafa Kemal’i cumhurbaşkanı seçti. Mustafa Kemal de İsmet İnönü’yü başbakan olarak atadı. İsmet İnönü’nün hükümet kurması ile cumhuriyet Dönemi’nin ilk hükümeti kurulmuş oldu. Bu dönemin ilk meclis başkanı Fethi Okyar oldu.

 

Cumhuriyetin İlanının Sonuçları

  • Devletin adı Türkiye cumhuriyeti oldu.
  • Türkiye devletinin rejiminin Cumhuriyet olduğu kanunlaştı. Böylece rejim tartışmaları sona erdi.
  • Cumhurbaşkanının seçimiyle devlet başkanı sorunlu çözümlendi.
  • Meclis hükümeti yerine kabine sistemine geçildi. Böylece hükümet bunalımı gibi sorunlar ortadan kalktı. Yürütme işlerinin gecikmeden belli bir düzen içinde sürdürülmesi sağlandı.

DİKKAT: Meclis hükümeti sisteminden, Kabine sistemine geçiş ile Yasama ve yürütme yetkilerinin kullanımı ayrılmıştır. Böylece, Güçler Ayrılığına giden yolda ilk adım atılmıştır.

  • Cumhuriyetin ilanı, inkılâplara ortam hazırladı.