• Mondros Ateşkes Antlaşması imzalandıktan sonra işgallerin başlaması ve Osmanlı Hükümetinin buna tepkisiz kalması üzerine Türk halkı öncelikle cemiyetler kurarak mücadele yolunu seçmiştir.
  • Cemiyetler şeklinde örgütlenmelerinin sebebi Wilson ilkeleridir. Ayrıntılı bilgi için bakınız : WİLSON İLKELERİ

MONDROS’TAN SONRA KURULAN CEMİYETLER

A. Yararlı Cemiyetler

B. Zararlı Cemiyetler

1. Azınlıkların kurduğu zararlı cemiyetler

2. Türklerin kurduğu zararlı cemiyetler (Milli varlığa düşman cemiyetler)

 

Şimdi bunları inceleyelim;

A. Yararlı Cemiyetler

Ortak Özellikleri

  • Bulundukları bölgede Türklerin çoğunlukta olduğunu basın yayın yoluyla dünya kamuoyuna kanıtlamayı amaçlamışlardır.
  • Kuruluşlarında milliyetçilik fikri etkili olmasına rağmen bölgesel nitelik taşırlar.

DİKKAT: Sorularda buna çok dikkat etmeliyiz. Bölgesel kurtuluşu amaçlamışlardır. Yani topyekûn vatanın kurtarılmasını değil. Ulusal bağımsızlık hedefleri yoktur.

  • İşgal güçleri, azınlık çeteleri ve İstanbul Hükümeti ile mücadele etmişlerdir.
  • Yaptıkları çalışmalarla ulusal direniş ruhunun ortaya çıkmasını ve güçlenmesini sağlamışlardır.
  • Kuvayı Milliye hareketini başlatmışlardır.
  • Bu cemiyetler Sivas Kongresi’nde birleştirilerek Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti adını aldılar.

 

Trakya Paşaeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti:

  • Trakya’da Türklerin Rumlardan çok olduğunu basın yayın yoluyla dünyaya duyurmaya çalışmışlardır.

Trabzon Muhafaza-i Hukuk Cemiyeti:

  • Trabzon ve Doğu Karadeniz’de Türklerin Rumlardan çok olduğunu duyurmaktır.

Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti: (Şark vilayetleri Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti)

  • Doğu Anadolu bölgesinde Türklerin Ermenilerden çok olduğunu basın yayın yoluyla dünya’ya duyurmaya çalışmışlardır.
  • Bu cemiyet, Erzurum Kongresi’nin toplanmasını sağladı.

Kilikyalılar Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti:

  • Çukurova bölgesinde Türklerin çok olduğunu dünyaya duyurmaya çalışmışladır.

İzmir Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti:

  • İzmir bölgesinde Türklerin Rumlardan çok olduğunu dünyaya duyurmaya çalışmışlardır.
  • İzmir’in işgalinden sonra Redd-i İlhak cemiyetine dönüşmüştür.

 

Reddi İlhak Cemiyeti:

  • İlhak toprağına katmak, kendi toprağın haline getirmek demektir. İzmir’in işgali, Türk halkının uyanmasını sağlamıştır. İşgallerin geçici olmayıp ilhak niteliğinde olduğunu anlamasını sağlamıştır.
  • Bu yüzden İzmir Müdafaa-i Hukuk cemiyeti yerini Redd-i İlhak cemiyetine bırakmıştır.
  • Bu cemiyet, İzmir’in işgalinden sonra direnen ilk silahlı cemiyettir.
  • Direnişin başlaması ve Kuvayı Milliye hareketinin doğmasında etkili olmuştur.
  • Balıkesir, Akşehir kongrelerinin toplanmasında görev almıştır. 

Milli Kongre Cemiyeti:

  • İstanbullu aydınlar tarafından kuruldu.
  • Amaçları, Anadolu’nun Türklere ait olduğunu ispatlamak.
  • Bölgesel değil, Ulusal kurtuluşu amaçlamışlardır. Bu yönüyle diğer cemiyetlerden ayrılır.

Karakol Cemiyeti:

  • İstanbul’da kurulmuş bu cemiyetin kurucusu eski İttihatçılardan Kara Kemal’dir.
  • Bu cemiyet İtilaf devletlerinin kontrolündeki İstanbul’dan, Osmanlı cephaneliklerinden silah kaçırarak Anadolu’ya göndermiştir.
  • İstanbul’dan Anadolu hareketine geçmek isteyenleri göndermiş, işgal İstanbul’unda pek çok önemli faaliyet yapmıştır.

 

 

B. Zararlı Cemiyetler

1. Azınlıkların Kurduğu Cemiyetler

Genel özellikleri:

  • Bağımsız bir devlet kurmayı amaçlamışlardır.

DİKKAT: Bu özellik azınlık cemiyetlerinin en ayırt edici özelliğidir. Sorularda dikkat edelim.

  • İtilaf Devletleri tarafından kurulmuş, desteklenmiş ve yönetilmişlerdir.
  • Osmanlı’nın parçalanması için çalışmışlardır.
  • Yaptıkları çalışmalarla Türk topraklarının işgalini kolaylaştırmışlardır.

DİKKAT: PEKİ NASIL? Mondros’un 7. maddesini hatırlayalım. İtilaf devletleri güvenliklerini tehlikede gördükleri bir yeri işgal edebilecekti. İşte kendi kurdukları azınlık çetelerini, işgal etmek istedikleri bölgeye gönderip kargaşa çıkarmışlar. Sonra da “7. Madde gerekçesi ile burayı işgal ediyorum.” demişler.

  • Kuruluşlarında, Ermeni ve Rum Patrikhanesi etkili olmuştur.

RUMLARIN

  • Mavi Mivra Cemiyeti, (Trakya ve Ege bölgesini Yunanistan’a katmak böylece Bizans’ı yeniden diriltmek MEGALİ İDEA)
  • Etnik-i Eterya Cemiyeti, (Trakya ve Ege bölgesini Yunanistan’a katmak böylece Bizans’ı yeniden diriltmek MEGALİ İDEA)
  • Pontus Rum Cemiyeti, (Karadeniz’de Pontus Rum devletini yeniden kurmak)

ERMENİLERİN

  • Taşnak Cemiyeti, (Faaliyet alanları Doğu Anadolu ve Kilikya başta olmak üzere Güneydoğu Anadolu)
  • Hınçak Cemiyeti, (Faaliyet alanları Doğu Anadolu ve Kilikya başta olmak üzere Güneydoğu Anadolu)

YAHUDİLERİN

  • Alyas İsrailit, (Kudüs ve çevresinde bir İsrail devleti kurmak)
  • Makabi, (Kudüs ve çevresinde bir İsrail devleti kurmak)

 

2.MİLLİ VARLIĞA DÜŞMAN CEMİYETLER (Türklerin Kurdukları Zararlı Cemiyetler)

DİKKAT: Bu cemiyetlerin tek ortak özelliği başlıktaki ifadelerdir. Yani bu cemiyetler Türkler tarafından kurulmuş, bu yüzden de Milli varlığa düşman olan cemiyetlerdir.

Sulh Selamet-i Osmaniye Cemiyeti:

  • “Sulh da Selamet te Padişahın emirlerine sıkı sıkıya bağlılıktan geçer. Başımıza gelenler padişahın sözünü dinlemediğimiz için geldi.” Diyorlar.
  • Padişah ne derse desin sözünden çıkmamayı savunmuşlardır.
  • Yenilginin sorumlusu olarak İttihatçılar görülmüştür.

İngiliz Muhipleri Cemiyeti: (İngiliz Severler Cemiyeti)

  • Padişaha bağlı kalmayı savunmuştur.
  • İngiliz mandasına girmeyi istemişlerdir.
  • Damat Ferit, bu cemiyete üyedir.

İslam Teali:

  • Halifelik ve İslam’ın emirlerinden çıkmamayı savunurlar.

Kürt Teali:

  • Doğu Anadolu’da Kürt devleti kurmayı amaçlarlar.

DİKKAT: Derneğin kurucuları bağımsız bir Kürt devleti hayali kursalar da Kürt halkının böyle bir düşüncesi yoktur. Kendilerini, Türklerden ayrı bir millet olarak da değerlendirmezler. Bu yüzden Türklerin kurduğu zararlı cemiyetler içerisine alıyoruz.

Wilson Prensipleri Cemiyeti:

  • Amerikan mandasına girmeyi önerirler. Belli bir süre sonra bağımsızlığını ilan etmek isterler.
  • Zararlı cemiyetler içinde en masum olanı.
  • İçlerinde Halide Edip gibi vatanseverler de vardır.
  • Sivas Kongresinden sonra bu fikir tamamen terk edilir.

Hürriyet ve İtilaf Fırkası:

  • İttihat ve Terakki’nin eski rakibi olan bu cemiyet, şimdi de Milli mücadele yanlılarını İttihatçı olmakla suçlar. Onların yaptıkları her şeye karşı çıkar.
  • Padişahın emir yasakları arasında halifeliğin ve İslam’ın da emir ve yasaklarına uymayı savunur.