Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşında yer aldığı cepheler üç ana başlık altında toplanabilir:

A) TAARRUZ CEPHELERİ

• Kafkas Cephesi
• Kanal Cephesi

B) SAVUNMA CEPHELERİ

• Irak Cephesi
• Çanakkale Cephesi
• Yemen-Hicaz Cepheleri
• Filistin-Suriye Cepheleri

C) MÜTTEFİKLERİNE YARDIM AMACIYLA ASKER GÖNDERDİĞİ CEPHELER (TOPRAKLARIMIZ DIŞINDA SAVAŞTIĞIMIZ CEPHELER)

• Romanya Cephesi
• Galiçya Cephesi
• Makedonya Cephesi

Şimdi bu cepheleri tek tek inceleyelim.

A) TAARRUZ CEPHELERİ

1. Kafkas Cephesi

DİKKAT : Saldırıyı başlatan Osmanlı devleti olduğuna göre, cephenin açılma sebeplerini Osmanlı Devleti açısından değerlendirmemiz gerekir. Aynı şekilde savunma cephelerinde de saldıran İtilaf devletleridir. Dolayısıyla onların bir takım beklentileri vardır.

Cephenin Açılma nedenleri:

• Orta Asya Türklerine ulaşarak buradan toplanacak kuvvetlerle savaşı kazanmak.
• Azerbaycan petrollerine ulaşmak.
• İran üzerinden Hindistan’a ulaşarak İngiltere’nin sömürgelerini ele geçirmek.
• Almanya’nın batı cephesindeki yükünü hafifletmek.

NOT: Bu cephenin açılmasında Turancılık fikri ve ENVER PAŞA etkilidir.

NOT: Kafkas cephesi, I. Dünya savaşında savaştığımız ilk cephedir. Ancak en son kapanan cephelerden birisi olmuştur.

Cephede Mücadele;

• Cephenin açılması için Enver Paşa komutasındaki birliklerle Sarıkamış Harekâtı düzenlenir. Harekât sırasında 90.000 askerimiz donarak şehit olur. Sonraki hastalıklar v.b nedenlerle kaybımız 120 bine ulaşır.
• Bunun sonucunda Ruslar saldırıya geçer. Van, Bitlis, Muş, Trabzon,  Erzincan, Bayburt ve çevresini işgal ederler.
• Mustafa Kemal, Çanakkale cephesinden sonra buraya atanır. Muş ve Bitlis’i Rusların elinden kurtarmayı başarır.

Cephenin kapanışı:

• Cephe, Rusya ‘da Bolşevik İhtilali’nin çıkması sonucu 1918 ‘Brest-Litowsk’ Antlaşması ile kapanmıştır. 

BREST-LİTOWSK ANTLAŞMASI:

• Rusya, Savaş sırasında işgal ettiği toprakları geri vermiştir.
• Rusya, Dünya Savaşı’ndan çekilmiştir.
• Rusya, 1878 de Berlin Antlaşmasında aldığı Kars, Ardahan, Batum’u (Evliye-i Selase) geri verdi.

NOT: Osmanlı Devleti’nin toprak kazanarak yaptığı son anlaşmadır.

DİKKAT: Ermeniler bu cephede verdikleri zarar ve Rusya ile işbirliği yaptığı gerekçesi ile 1915’te çıkarılan Tehcir Kanunu ile (zorunlu göç) Ermeniler Suriye’ye göç ettirildi.

2. Kanal Cephesi

• Almanların isteği ile 14 Ocak 1915 tarihinde başlamıştır.

Cephenin açılma nedenleri: 

• Süveyş Kanalı’nı ele geçirmek.
• Mısır egemenliğini geri kazanmak.
• İngilizlerin can damarı olan Süveyş Kanalını vurmaktır.(Sömürge ile bağlarını kesmek)
• Yeni bir cephe açarak Almanya’nın yükünü hafifletmek.

Cephede Mücadele;

• Süveyş Kanalını ele geçirmek için iki kez taarruz ettik.
• Ancak kanal İngilizler için çok önemliydi. Bu yüzden çok iyi korunuyordu.
• Bu taarruzlarda başarısızlık ve İngilizlerin kanalın güvenliğini sağlamak istemesi İngiliz ilerleyişini başlattı.
• Böylece önce Filistin, ardından Suriye Cepheleri oluştu.

DİKKAT: Kanal Cephesi, Filistin Cephesi, Suriye Cephesi birbirinin devamı niteliğindedir.

B) SAVUNMA CEPHELERİ

1. Irak Cephesi

• Bu cepheyi İngiltere açmıştır.

Cephenin açılma nedenleri:

• Hindistan’ın güvenliğini sağlamak.
• Irak petrollerini denetlemek.
• Rusya ya yardım göndermeyi amaçlamışlardır.

NOT: Osmanlı Devleti’nin savaştığı ilk savunma cephesidir.

Cephede Mücadele;

• İngilizler 1914’te Basra Körfezi’ne asker çıkarmıştır.
• Osmanlı ordusu, Kut-ul Amare’de İngilizleri durdurmayı başarmıştır.
• Hatta 1800 İngiliz askerini esir etmiştir.
• Bunun üzerine İngilizler Basra Körfezine tekrar asker çıkararak saldırdığında Takviye alamayan Osmanlı Askerleri geri çekilmek zorunda kalmıştır.
• İngilizler, Kuzey’e doğru ilerleyerek önce Bağdat‘ı ardından Kerkük‘ü işgal etmişler, Musul a kadar ilerlemişlerdir.

NOT: Mondros Ateşkes Antlaşması imzalandığı sırada Kerkük işgal edilmiş ancak Musul henüz işgal altında değildir. Bu önemlidir çünkü Misak-ı Millî buna göre şekillenmiştir.

Sonuç olarak

• Irak cephesi kaybedildi.
• İngilizler, Kerkük ve Irak’ı işgal ettiler.

2. Çanakkale Cephesi

Cephenin açılma nedenleri:

• İstanbul’u alarak savaşı çok kısa sürede bitirmek.
• Osmanlı Devletini savaş dışı bırakmak böylece savaşın çok geniş alanlara yayılmasını önlemek.
• Rusya’ya yardım göndermek.(Çarlık yönetimi savaşın külfetleri ile birlikte zor durumda.)
• Rusya’dan malzeme ve tarım ürünü almak.

Cephede Mücadele;

• Çanakkale Muharebeleri iki kısımdan oluşur. İtilaf Devletleri o zamana kadar kurulmuş en büyük deniz gücüne sahipti. Bu donanma sayesinde herhangi bir kara çıkarması yapmadan Çanakkale Boğazını geçebileceklerini düşünürler. 18 Mart 1915 en güçlü saldırıyı yaptıkları ve ağır kayıplarla geri çekildikleri tarihtir. Tarihimize 18 Mart Çanakkale Deniz Zaferi olarak geçmiştir.
• Bu zaferde, Nusrat Mayın gemisinin döşediği mayınların, günlerce süren ağır bombardımana rağmen bataryalarını terk etmeyen Türk askerinin, Seyit onbaşının insanüstü çabasının payı çok büyüktür.
• Kara Muharebeleri 25 Nisan 1915’te başladı. Bu çıkarma II. Dünya Savaşındaki Normandiya çıkarmasına kadar, dünyanın en büyük çıkarma harekâtı olarak kalacaktır.
• Muharebeler başladığın Mustafa Kemal Yarbay rütbesindedir. Çıkarmanın yapılacağı yeri doğru tahmin ederek emrindeki birlikleri oraya kaydırması belki de tüm savaşın kaderini değiştirmiştir. Ardından Albay rütbesine ve Anafartalar Grup Komutanlığına getirilmiştir.
• Yaklaşık bir yıl devam eden kara muharebeleri sonucunda İtilaf devletleri hiçbir şey elde edemeden geri çekilmişlerdir. 

Sonuçları;

• İtilaf devletleri Amaçladıkları şeylere ulamadılar. Osmanlı savaş dışı kalmadı.
• Çanakkale Savaşları I. Dünya Savaşını en az 2 yıl daha uzatmıştır.
• I. Dünya Savaşı çok geniş bir alana yayılmıştır.
• Rusya’ya yardım gitmedi. Rusya’da Bolşevik İhtilali çıktı. Çarlık rejimi devrildi ve Rusya savaştan çekildi.
• Mustafa Kemal, Ulusal bir kahraman haline geldi. Bu, Milli mücadelede onun lider olmasını sağlayan temel etken olmuştur.
• Milli direniş ruhu doğdu. “ÇANAKKALE GEÇİLMEZ.” Bu ruh belki I. Dünya savaşını kazanmamızı sağlayamadı. Ama Kurtuluş Savaşı bu ruhla yapıldı.
• İngiltere ve Fransa’nın savaşta büyük itibar kaybetmesine sebep olmuştur.
• Bulgaristan’ın İttifak Devletleri safında savaşa girmesine neden olmuştur.
• Yarım milyona yakın insan ölmüştür.

3. Hicaz Yemen Cephesi

Cephenin açılma nedenleri:

• İngiltere Kızıldeniz’in, dolayısıyla sömürgelerine giden yolun güvenliğini sağlamak istiyordu.

Cephede Mücadele;

• Hicaz Emiri Şerif Hüseyin 5 Haziran 1916 da bağımsızlığını ilan etti.
• Aynı zamanda İngilizler Yemen’den asker çıkarıp Hicaz Bölgesi’nde kuzeye doğru ilerlediler.
• Böylece Cidde ve Taif İngilizlerin eline geçti.
• Bu cephede Türk askeri İtilaf kuvvetinden çok Araplara karşı mücadele etti.

DİKKAT: Bu cephede Fahrettin Paşa’nın Medine‘yi Araplara karşı müdafaası çok üzüntü vericidir. 

NOT: Bu cephedeki savaşlar Ümmetçilik (İslamcılık) anlayışının geçersizliğinin kanıtıdır. Aksine milliyetçiliğin güçlendiğini göstermiştir.

4. Filistin Cephesi / 5. Suriye Cephesi

• Kanal Harekâtı’nda Osmanlı ordusunun başarısız olması İngilizleri cesaretlendirdi.
• Bu cephede üstünlük İngilizlerin eline geçti. Kanal Cephesinde yenilen Osmanlı ordusu Gazze de yeni bir savunma hattı oluşturdu.
• Sonucunda Kudüs ve çevresi İngilizlerin eline geçti.
• Filistin kaybedilince bu kez Suriye’de yeni bir savunma hattı oluşturuldu.
• İngilizlerin ve Arapların şiddetli hücumları karşısında Halep boşaltıldı.
• M. Kemal’in son görev aldığı cephedir. Ancak buraya geldiğinde cephe kaybedilmiştir.
• Burada Yıldırım orduları Grup komutanlığını, Alman General Limon Van Sanders’ten teslim aldı.
• Halep in kuzeyinde (Bugünkü Türkiye-Suriye sınırı) savunma hattı oluşturmaya çalıştı.
• Bu sırada Mondros Ateşkes Antlaşması imzalandı.

NOT: Mustafa Kemal I. Dünya Savaşında;

1. Çanakkale
2. Kafkas
3. Suriye cephelerinde görev almıştır.