Osmanlı Devleti’nin temel aldığı iki hukuk sistemi vardı. Bunlar şer’i hukuk ve örfi hukuktur.

Şer’i hukuk,

  • İslam inancınına göre düzenlenmiş kurallardı.
  • Kaynağı Kur’an-ı Kerim, Hadis, İcma gibi İslam ilke ve kurallardır.
  • Gerek ceza gerekse vergi konuları devletin sınırları içerisinde yaşayan tüm Müslüman halka ayrım gözetmeksizin uygulanırdı.
  • Şer’i hukuk genel olarak kişisel ve toplumsal hayatı düzenler. (evlenme, boşanma,miras, vakıf işleri, basit suçlar v.s)

Örfi hukuk, 

  • Şeri hukuk kuralarına uymak kaydıyla
  • Eski Türk geleneklerinden gelen ve
  • Fethedilen yerlerdeki devam eden kurallardan oluşurdu.
  • Bu kurallar Padişahın iradesi ile ferman, Berat, Kanunname gibi şekillerde ortaya çıkar.
  • Örfi hukuk devlet yaşantısı düzenler. (Devlet yönetimi, Askerlik, ekonomi v.b)

DİKKAT: Örfi hukuk Şer’i hukuka aykırı olamaz. Bunu da Şer’i hukukun alanına girmeyerek başarır. Böylece iki hukuk sistemi birleşerek tek bir hukuku sistemi haline gelmiştir. Bu birleşmeyi en güzel gösteren nokta “KADI” nın üstlendiği görevlerdir. Osmanlı Devletinden önceki Türk-İslam devletlerinde Kadı sadece Şer’i davalara bakan hukuk görevlisi iken, Osmanlı Devletinde hem şer’i hem de örfi davalara bakmıştır.

  • Osmanlı Devleti’nde kanunların ilk defa yazılı hâle gelmesi Fatih döneminde gerçekleşmiştir. Kendinden önceki kanunları da Kanunname-i Ali Osman adı ile bir araya toplamıştır.
  • Kanuni Sultan Süleyman döneminde ise birçok kanunname çıkarılmıştır. Kanuni’nin kanunnamelerinin içeriği çok geniştir. Sosyal düzenlemeler, askerî düzenlemeler, reaya hak ve görevleri tımarların dağıtım esasları, idari düzenlemelere kadar birçok konu hakkında kanun çıkarılmıştır.

KADI

Osmanlı Devleti’nde hukuk görevlisidir. Ayrıca Taşra teşkilatında yeri doldurulamaz pek çok önemli görev üstlenmektedir.

BAŞLICA GÖREVLERİ:

  • Şer’i ve Örfi davalara bakar (Hakim)
  • Kazalarda en yüksek yöneticidir. (Kaymakam)
  • Her türlü iş-işlem onun huzurunda yapılarak resmiyet kazanır (Noter)
  • Sancak ve Eyaletlerde yöneticileri denetler (Mülkiye Müfettiş)
  • Devlet ile halk arasında köprüdür.
  • Avarız akçesini toplatıp merkeze iletir.

 

Kadılar tecrübe ve yetenekleri doğrultusunda bir sıra ile yükselirler.

Kaza Kadısı: Medrese eğitimini tamamlayan Ulema’nın ilk görev yeri kaza’lardır.

DİKKAT: Kaza’dan küçük idari birimlerde Kadı bulunmaz. 

Sancak Kadısı: Kazalardan sonra bugünkü vilayete denk gelen sancaklara atanırlar.

Eyalet Kadısı: Beylerbeyliğinin merkezine “Paşa Sancağı” denilir. Sancakta görev süresini tamamlayan Kadı Eyalet Kadısı olarak Paşa sancağında görev alır.

Taht Kadısı: Bir sonraki rütbe en büyük Kadılık makamı olan İstanbul Kadılığıdır.

Anadolu Kazaskeri: Divan üyesi ve Adalet bakanı olurlar.

Rumeli Kazaskeri: En yüksek hukuk görevlisi olmuştur. Divan üyesi ve Adalet bakanıdır.

 

TANZİMAT FERMANINA KADAR OSMANLI DEVLETİ’NDE MAHKEMELER

1.KADI MAHKEMELERİ: Her Türlü Şer’i ve Örfi davalar bu mahkemelerde görülür.

2.CEMAAT MAHKEMELERİ: Osmanlı Devleti’nin Gayrimüslim vatandaşları Şer’i hukuka göre yargılanamaz. Bu hukukun kapsamına giren kısımlarda kendi dinlerinin kuralları geçerlidir. Ve kendi mahkemeleri vardır.

DİKKAT: Örfi kanunların kapsamına giren konularda gayrimüslimlerde kadı mahkemelerinde yargılanır.

3. KONSOLOSLUK MAHKEMELERİ: Kapitülasyonlarla yabancı devletlere kendi tüccarları için mahkeme hakkı verilmiştir.

4. DİVAN-I HÜMAYUN: Kadı kararlarına tek itiraz merciidir. (Yargıtay gibi)