İSTANBUL İSYANLARI

  • Genelde Yeniçerilerin çıkardığı isyanlardır. Bu yüzyılda yeniçeriler türlü çıkar grupları tarafından kullanılmış ve pek çok defa isyan etmişleridir.
  • Yeniçeriler bu isyanlarda bazen diğer askeri ocakları, bazen Ulema’yı, bazen ise halkı yanlarına almayı başarmışlardır.

 

İstanbul İsyanları’nın Nedenleri

  • Merkezi otoritenin bozulması,
  • Yeniçeri Ocağı’nda disiplinin bozulması nedeniyle “devlet ocak içindir.” anlayışının kabul görmesi,
  • Ekonominin bozulmuş olması nedeniyle Yeniçerilere düşük ayarlı parayla (KELP AKÇE yada KIRPIK AKÇE) ulufe dağıtılması
  • Ulufe ve cülus bahşişlerinin aksaması
  • Devşirme asıllı bazı devlet adamlarının ve Harem’in kişisel çıkarları nedeniyle Yeniçeri Ocağı’nı kullanmaları

NOT: Ulufe: Yeniçerilerin üç ayda bir aldıkları maaşa denir.

NOT: Cülus Bahşişi: Bir padişahın tahta çıkması (CÜLUS ETMESİ) nedeniyle Kapıkullarına dağıtılan bahşiştir. İlk kez Fatih Sultan Mehmet tarafından dağıtılan bu bahşiş bir gelenek haline gelmiştir.

 

Bu yüzyıldaki belli başlı isyanlar

III. Murat döneminde

  • Kapıkulu Askerleri ve maaşlarının ayarı düşük paradan verileceğini duyan Yeniçeriler isyan ederek defterdarın öldürülmesini istediler.
  • İstekleri kabul edilince isyan büyümeden sona erdi.

II. Osman (Genç Osman)

  • 1622 yılında II. Osman’ın Yeniçeri Ocağı’nı kaldırmak istediğini öğrenen Yeniçeriler, II. Osman’ı tahttan indirerek öldürdüler.

Sultan II. Osman’ın Öldürülmesi:

Genç Osman, Sultan I. Ahmet’in en büyük ve Kösem Sultan’dan olmayan oğludur. Kösem Sultan, onu çocuklarından ayırmamış, amcası I. Mustafa’nın akıl sağlığı yerinde olmadığı için tahttan indirilmesinde ve Osman’ın tahta çıkmasında da etkili olmuştur. Ancak Sultan Osman oldukça Genç ve tecrübesizdir. Hotin seferi dönüşünde Yeniçeri ocağını kaldırmaya karar vermesi ve bunun yeniçerilerin kulağına gitmesi sonucu yeniçerilerin düşmanlığını kazanır. Ayrıca Şeyhülislam’ın yetkilerini kısıtlamaya çalışır. Bu da Ulema’nın düşmanlığına neden olur. Tüm bunların üzerine Kösem Sultan’dan olma kardeşi Mehmet’i boğdurması Kösem Sultan’ın dolayısıyla Harem’in de ona düşman olmasına neden olur. Ayrıca İstanbul halkı, çok uzun ve şiddetli süren kışın Sultan Osman’ın tekrar kardeş katlini getirmesine bağlar. Sonuç olarak İstanbul’da yapayalnız kalmıştır.

İsyan Sultan Osman’ın Hacca gitme bahanesiyle İstanbul’dan ayrılmak istemesi ile başlar. Sultan Osman bu bahane ile İstanbul’dan ayrılacak, Anadolu ve Suriye’den topladığı askerlerle yeniçeri Ocağını kaldıracaktır. Ayaklanan yeniçeriler saraya girerek bazı devlet adamlarını öldürdüler. Sultan Osman’ın yerine amcası I. Mustafa’yı tahta çıkardılar. O an için isyancıların çoğu Sultan Osman’ı öldürmek gibi bir düşünceye sahip değildi. Ancak isyanın elebaşları onu YEDİKULE ZİNDANLARINA götürerek orada boğdular.

  • Bu isyan, Yeniçerilerin ne kadar kontrolden çıktıklarının en büyük ispatıdır.

IV. Murat

  • Küçük yaşta tahta geçen IV. Murat’a gözdağı vermek isteyen Yeniçeriler ve sipahiler cülus bahşişi alamadıkları için ayaklandılar.
  • Hazinede yeterli miktarda para olmadığı için saraydaki altın ve gümüş eşyalar eritilerek bastırılan paralarla bahşişler dağıtılınca isyan sona erdi.
  • Yine IV. Murat döneminde 1632’de Yeniçerilerin aleyhinde fikirlere sahip olan bazı devlet adamlarının görevden alınmasını isteyen Yeniçeriler ayaklandı.
  • Padişahın gözü önünde Sadrazam Hafız Ahmet Paşa’yı öldürdüler. Ancak IV. Murat otoritesini kurunca Yeniçerilerin elebaşlarını idam ettirdi.

IV. Mehmet

  • IV. Mehmet’e karşı Yeniçeriler, aylıklarının ayarı düşük parayla verilmesini gerekçe göstererek isyan çıkardılar.

  • Yeniçerilerin istediği devlet görevlilerinin idamı ile sona eren 1656’daki bu ayaklanmaya “Vakayı Vakvakiye” (Çınar Vakası) denildi.

ÇINAR VAKASI:

IV. Mehmet çok küçük yaşta padişah olmuştur. Kendisinden önceki gelişmelerin de etkisi ile devlet, çıkar gruplarının, Haremin etkisi altındaydı. İsyancılar Sarayın kapısına dayanarak padişahtan otuz kadar devlet adamının kendilerine teslim edilmesini istediler. Padişah bu devlet adamlarını isyancılara vermek zorunda kaldı. İsyancılar bu devlet adamlarını Sultan Ahmet Meydanında ki çınar ağacına astılar. Ağaç bu görüntüsü ile İran mitolojisinde cehennemde bulunan ve meyveleri insan başı şeklinde olan Vakvak ağacına benzetildiği için “VAKAYI VAKVAKİYE” olarak anılmıştır.

II. Mustafa

  • 1687 yılında yeniden ayaklanan Yeniçeriler, İstanbul’dan çıkarak Edirne üzerine yürümüş ve II. Mustafa’yı tahttan indirerek yerine kardeşi III. Ahmet’i tahta çıkarmışlardır. (Edirne vakası)

EDİRNE VAKASI: Padişah II. Mustafa, devlet işleri ile ilgilenmeyip işlerin kontrolünü büyük oranda Hocası ve danışmanı Şeyhülislam Feyzullah Efendiye bırakmıştı. II. Mustafa Edirne’deki sarayda oturup avcılıkla uğraşırken Feyzullah Efendi rüşvet, iltimas v.b herkesin tepkisini çekecek şekilde hareket ediyordu. Tüm bunların üstüne Başkentin Edirne’ye alınacağı dedikodusu da çıkınca İstanbul’da isyan çıktı. İsyancılar önce Feyzullah efendiyi parçaladılar. ardından Edirne’ye yürüdüler. Sonuçta II. Mustafa Tahttan indirildi. Yerine kardeşi III. Ahmet padişah oldu.

İstanbul İsyanları’nın Sonuçları

  • İsyancıların isteklerinin yerine getirilmesi,
  • Merkezi otoritenin bozulmasına ve yeni isyanların çıkmasına neden oldu.
  • İstanbul isyanları sonucunda; başkentte can güvenliği bozuldu.
  • Devlet otoritesi sarsıldı.
  • Yeniçeriler siyasette önemli bir konuma geldiler.

DİKKAT: İstanbul isyanları başkentte meydana geldiği için ve devlet yönetimine müdahalesi olduğu için SİYASİ niteliklidir.  Ancak bu isyanlar REJİMİ DEĞİŞTİRME amacı TAŞIMAZ. Ya da HANEDAN’A karşı değildir.