• II. Dünya savaşı sonunda Avrupalı devletlerin büyük güç kaybına uğradığından daha önceki kollarımızda bahsetmiştik ayrıntılı bilgi için bakınız: II. DÜNYA SAVAŞI’NIN SONUÇLARI
  • Bu ortamda savaştan iki devlet güçlü çıkmıştı. Bunlar, siyasi ve ekonomik doktrinleri birbiriyle çatışan ABD ve SSCB oldu.  Böylece dünya SOĞUK SAVAŞ denilen yeni bir döneme girdi. Soğuk Savaş döneminde bu iki büyük güç doğrudan savaşa girmeyip dünyanın her yerinde ve her alanda bir üstünlük mücadelesine girdiler. Bir tarafta ABD öncülüğünde Batı Blok’u oluşurken diğer tarafta SSCB liderliğinde Doğu Blok’u ortaya çıkmıştır.

Batı Blok’unun kuruluşunda;

  • Truman doktrini
  • Marshall planı
  • NATO
  • Avrupa konseyi
  • Avrupa Ekonomik İşbirliği Teşkilatı önemli yer tutarken

NOT: Yukarıda yazılı olanları notun ilerleyen kısımlarında işleyeceğiz

Doğu Blok’unun kuruluşu:

  • Kominform
  • Comecon
  • Varşova Paktı
  • Molotof Planı ile olmuştur.

KOMİNFORM: Uydu ülkelerle Moskova arasındaki bağları güçlendiren uluslararası ideolojik faaliyetleri idare etmek için kurulan örgüttür.

COMECON: Komünist ülkeler arasındaki ekonomik işbirliği ve dayanışmayı sağlamak için kurulmuştur.

VARŞOVA PAKTI: İleride işleyeceğiz. (askeri)

MOLOTOF PLANI: ABD’nin Marshall yardımına karşılık SSCB’nin uydu ülkelerine yapacağı ekonomik yardımları içeren plandır.

1. 1945-1950’Lİ YILLARI ARASINDA TÜRKİYE’DE MEYDANA GELEN SİYASİ SOSYAL VE EKONOMİK GELİŞMELER

 A. TÜRKİYE’DE  ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ VE DEMOKRAT PARTİNİN KURULMASI

1945 yılında Türkiye’de hala tek partili bir yönetim vardı. Demokrasinin tam manası ile ülkede yerleşebilmesi için çok partili hayata geçmek gerekiyordu.

DÖRTLÜ TAKRİR

  • Çiftçiyi topraklandırma kanunu ve bütçe görüşmeleri sırasında CHP içerisinde bir muhalefet hareketi ortaya çıkmıştır.
  • Muhalifler fikirlerini 7 Haziran 1945’te CHP meclis grup başkanlığına dörtlü takrir başlığı altında sunmuştur.
  • CHP milletvekili olan Celal Bayar, Adnan Menderes, Fuat Köprülü ve Refik Koraltan imzasını taşıyan bu önerge demokrat Parti’nin tohumlarının atılmasını ve ilk kadrosunun şekillenmesini sağlamıştır.

DEMOKRAT PARTİ (DP)

  • Parti içinde, demokrasi için bir takım öneriler sunan bu önerge CHP yönetimi tarafından reddedilince bu 4 isminde CHP üyeliğinden ayrılarak 7 Ocak 1946 tarihinde Demokrat Parti’yi kurmuşlardır.
  • Parti’nin kurucuları: Celal Bayar, Adnan Menderes, Fuat Köprülü ve Refik Koraltan olmuştur.

NOT: Demokrat Parti’nin halk dilindeki adı “Demirkırat” idi.

DİKKAT: Demokrat Parti’nin kuruluşundan sadece 6 ay önce İstanbullu işadamı Nuri Demirağ 18 Temmuz 1945 tarihinde Milli Kalkınma Partisi’ni kurmuştur. Bu partinin kuruluşuyla fiili olarak çok partili hayata geçiş başlamıştır.

 

B.1946 VE 1950 SEÇİMLERİ İLE SEÇİM SİSTEM VE USULLERİNDEKİ DEĞİŞİMLER

1946 GENEL SEÇİMLERİ

Demokrat Parti’nin kurulmasından sonra siyasi hayattaki gelişmeler CHP’nin bazı demokratik adımlar atmasına sebep olmuştur.

Bu adımlar:

  1. 21 Nisan 1946 ara seçimlerinde adayların parti merkezince tespit edilmeyeceği belirtildi.
  2. İsmet İnönü’nün “değişmez genel başkanlık” ve “milli şef” unvanları kaldırıldı.
  3. Tek parti sisteminde hükümeti denetlemek için kurulan müstakil grup kaldırıldı.
  4. Parti programından dernek kurmayı yasaklayan maddesi kaldırıldı.

ÖNEMLİ 5 Haziran 1946’da kabul edilen seçim kanuna göre:

·         Tek dereceli seçim sistemi,

·         Seçimin 1 gün içinde yapılması,

·         Seçmen olmak için Türk olmak, 22 yaşını doldurmuş olmak, kamu hizmetinden yasaklı olmamak, kısıtlı olmamak, yabancı bir devletin resmi hizmetinde bulunmamak şartları belirlendi.

ANCAK bu kanun demokratik bir adım olmakla birlikte bazı yetersizlikleri vardı. Özellikle seçimdeki gizli oy açık tasnif ve seçimlerin yargı organları tarafından denetimi yerine açık oy gizli tasnif ve sayımdan sonra oyların yakılması esası getirilmişti. 

  • Yeni seçim kanununun kabulünden sonra normalde 1947 Ekiminde yapılması gereken genel seçimin 21 Temmuz 1946’da yapılması kararlaştırıldı.

DİKKAT: Cumhuriyet tarihinin bu ilk erken ve çok partili genel seçimi için yeni kurulan partiler gereken teşkilatlanmayı ve hazırlığı yapamadılar. 

  • 1946 genel seçiminde CHP 397 demokrat parti 61 ve bağımsızlar 7 milletvekilliği kazanmıştı.
  • Seçimden sonra ilk kez çok adaylı cumhurbaşkanlığı seçimi yapıldı. Demokrat Parti’nin adayı Mareşal Fevzi Çakmak’tı. İsmet İnönü tekrar Cumhurbaşkanı seçildi. Meclis Başkanı CHP milletvekili Kazım Karabekir oldu. Hükümet ise CHP milletvekili Recep Peker tarafından kuruldu.

 

1950 GENEL SEÇİMLERİ

  • 1950’de seçim kanununda yapılan değişiklikle tek dereceli, genel, eşit ve gizli oy-açık tasnif usulü benimsendi.
  • Bu koşullar altında 14 Mayıs 1950 seçimleri yapıldı. Demokrat Parti %50 5 oy alarak 416 milletvekili çıkarmayı başardı.

BÖYLECE demokrasi tarihimizde ilk kez bir iktidar seçimle yerini başka bir iktidara bıraktı.

NOT: Demokrat Parti 1950 seçimlerine ünlü “yeter söz milletindir.” sloganı ile girdi ve her fırsatta halk yığınlarının partisi olduğu anlamına gelen “kasketliler” sloganlı kullandı.