• Osmanlı Devleti’nin 17. yüzyıldan itibaren nakit paraya ihtiyacının arttığını, Ayrıca Tımar sisteminin bozulduğunu, bunun için kademeli olarak tımar sisteminden vazgeçerek yerine İLTİZAM sistemi uyguladığını daha önceki derslerimizde anlatmıştık.
  • İltizam sistemi hakkında ayrıntılı bilgi için bakınız: Celali İsyanları

 

AYANLARIN DOĞUŞU

  • 18. Yüzyılda devletin nakit para ihtiyacı artarak devam etti.
  • Ayrıca İltizam Sisteminin çeşitli sıkıntıları ortaya çıkmıştı.
  • Devlet hem nakit para ihtiyacını gidermek, hem de İltizam sisteminin sıkıntılarını ortadan kaldırmak için MALİKANE SİSTEMİ‘ni uygulamaya başladı.

MALİKÂNE SİSTEMİ

  • Belirli bir toprağın vergi toplama hakkının kişilere ömür boyu verildiği sistemdir.
  • Bu sistemde devlet, hem ihaleyi kazanan kişiden muaccele denilen bir ihale bedeli alır. Hem de her yıl topladığı verginin belirli bir oranını alır.

Yararı: 

  • İltizam sistemindeki ki gibi toprağın Mültezimin elinden alınma olasılığı yoktur. Dolayısıyla Mültezimin verdiği parayı bir an önce çıkarabilmek için köylüyü ezmesine, daha çok vergi toplamasına da gerek yoktur. Aksine köylüyü memnun etmesi gerekir ki toprak boş kalmasın. Mültezim de vergilerini ömür boyu düzenli bir şekilde toplayabilsin.

Zararı (AYANLIK YÜKSELİYOR)

  • İltizam sistemi ile başlayan süreç Malikane sistemi ile hızlanmıştır.
  • Sürekli aynı toprakların vergi toplama hakkını aynı kişilerin elde etmesi (Malikane siteminde zaten Ömür boyu bu hakkı kazanıyorlar.) Taşrada giderek zenginleşen, zenginleştikçe güçlenen, güçleri ile devlet otoritesine rakip hale gelen, AYAN ya da EŞRAF adı verilen yerel güçlerin doğmasına neden olmuştur.

DİKKAT: Ayanların taşrada güçlenmesi Osmanlı Devleti’nin MERKEZİYETÇİ yönetim anlayışına ters bir durumdur.

  • Ayan ya da Eşraf resmi devlet görevlisi değildir. Ancak 18. Yüzyılda o kadar güçlenirler ki devlet bazı konularda (Bölgelerinden vergi toplamak, asker toplamak gibi) onlardan yardım almak zorunda kalır. Bunun karşılığında ise onlara Mütesellimlik , Mutasarrıflık gibi unvanlar vererek resmiyet kazandırdı.