Celali İsyanları

  • 16. ve özellikle 17. yüzyılda Anadolu’da ortaya çıkan SOSYAL ve EKONOMİK nitelikli isyanların genel adıdır.
  • Celali İsyanları, ismini Yavuz Sultan Selim döneminde Tokat civarında isyan eden BOZOKLU CELAL isimli bir sipahiden alır.
  • Ondan sonra onunkine benzer sebeplerle Anadolu’da ortaya çıkan tüm isyanlara bu isim verilmiştir.

 

Celali İsyanları’nın Nedenleri

  • Merkezi otoritenin bozulması nedeniyle Anadolu’daki olumsuzlukların giderilememesi,
  • Osmanlı Devleti’nin İran’la ve Avusturya ile yaptığı savaşların Anadolu’yu ekonomik yönden olumsuz etkilemesi,
  • Asker kaçaklarının yakalanmamak için Anadolu’da çeteler kurarak yağmalamalar yapması,
  • Ekonominin bozuk olması nedeniyle vergilerin yükseltilmesi
  • İltizam sisteminin yaygınlaştırılması nedeniyle tımarlı sipahilerin azalması
  • Bazı yerel yöneticilerin veya iltizam sahiplerinin, kendi çıkarları için halktan ağır vergiler almaya başlaması ve halkın buna tepki göstermesi

İltizam Sistemi:

  • Geliri önceden belirlenmiş bir toprağın vergi toplama hakkını açık arttırma yoluyla kişilere ihale etmesidir.
  • Bu sistemdeki toprağa mukataa ihaleyi kazanan kişiye ise mültezim adı verilir. İltizam genellikle üçer yıllık süre ile ihale edilir, alının para direk olarak devlet hazinesine gider.

Olumlu yönü:

  • Devletin artan nakit para ihtiyacını karşılamak.

Olumsuz yönü:

  • Genellikle ihaleler aynı kişiler tarafından alındığı için Osmanlı taşrasında devlet otoritesine rakip olabilecek kişiler türemiştir. (ağa, ayan, eşraf)
  • Tımarlı sipahilerin sayısı azaldığı için taşrada devlet otoritesi zayıflamıştır.
  • İhaleler 3 yıllığına verilmesine rağmen bu süre dolmadan daha fazla para veren biri çıkarsa devlet mukataayı ona devreder. Bu mültezimin verdiği parayı bir an önce alması için köylüğü ezmesine, köylünün de toprakları terk edip şehirlere göçmesine sebep olmuştur.

 

Başlıca Celali İsyanları

  • Karayazıcı
  • Kalenderoğlu
  • Abaza Mehmet Paşa
  • Tavil Ahmet
  • Canbolatoğlu
  • Katırcıoğlu
  • Deli Hasan
  • Gürcü Nebi

BÜYÜK KAÇGUN: 

1575 ile 1610 yılları arasında Celali İsyanlarının tüm Anadolu’ya yayılması sonucu köylülerin üçte ikisinin köyünü, toprağını terk ederek dağlara çekilmesi, buralarda kendisini korumaya çalışmasına neden olan olaydır. Bu olay sonucunda Anadolu’da üretim neredeyse durma noktasına gelmiştir. Anadolu’nun sosyal, ekonomik, kültürel yapısını derinden etkilemiştir.

Celali İsyanları’nın Sonuçları

  • Köylüler, Anadolu’da can güvenliğinin sarsılması nedeniyle topraklarını bırakarak şehirlere göç etmeye başladılar.
  • Şehirlerde işsizlik sorunları ortaya çıktı.
  • Tarımsal üretim azaldı.
  • Tımarlı sipahilerin sayılarının azalması nedeniyle orduya ücretli askerler alındı. (SEKBAN, SARICA SEKBAN)
  • Halkın devlete olan güveni azaldı.
  • Anadolu’da çok sayıda insan öldü.
  • Vergiler düzenli toplanamadı.

NOT: İsyanların zor kullanılarak bastırılması, isyanların temel nedenlerini ortadan kaldırmadığı için Celali İsyanları sürekli olarak Osmanlı Devleti’ni meşgul etmiştir. Bazen de Abaza Mehmet Paşa örneğinde olduğu gibi bastırmadığı isyanı durdurmak için taviz vermiş, İsyancıya Paşalık vermiştir. Yine bu uygulamada yeni isyanlara örnek olmuştur.

NOT: Celali İsyanları nedeniyle Osmanlı ordusunun bir kısmı sürekli olarak Anadolu’da kaldığı için cephelerdeki askeri güç zayıfladı ve savaşlarda istenilen sonuçlar alınamadı.

DİKKAT: Celali isyanları SOSYAL ve EKONOMİK içerikli isyanlardır. Celali İsyanlarını Siyasi nitelik taşımaz, Bağımsız devlet kurma amacı yoktur. Bu yönleriyle İstanbul ve eyalet isyanlarından ayrılır.